Akcja „Przejrzysta Polska” została zainicjowana przez „Gazetę Wyborczą” w październiku 2004 r., a zorganizowana wspólnie z Fundacją Agory, Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności, Fundacją im. S. Batorego, Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej, Centrum Edukacji Obywatelskiej i Bankiem Światowym.
Celem akcji było propagowanie postaw antykorupcyjnych i poprawa jakości życia publicznego. Do akcji zgłosiło się 775 samorządów z całej Polski. Najwięcej było gmin i powiatów z województw: mazowieckiego, wielkopolskiego, śląskiego i dolnośląskiego. Najmniej samorządów zgłosiło się z województw: świętokrzyskiego, podlaskiego i warmińsko-mazurskiego.
Więcej niż połowa z rozpoczynających akcję samorządów zrealizowała i sprawozdała zadania obowiązkowe i wiele dodatkowych. Zadania odpowiadały sześciu zasadom dobrego rządzenia:
– przejrzystości – sposobem wdrożenia zasady przejrzystości było stworzenie w urzędzie rejestru i kart usług w nim realizowanych. Karty pełnią funkcję przewodników po urzędzie dla mieszkańców i zawierają szczegółowe informacje, jak, gdzie, w jakim trybie i czasie można załatwić w urzędzie konkretną sprawę (np. zarejestrować firmę);
– przeciwdziałania korupcji – zadaniem prowadzącym do przeciwdziałania korupcji było wypracowanie i wdrożenie kodeksu etyki urzędników. Kodeks był opracowywany wspólnie przez wszystkich pracowników urzędu, a jego celem było określenie standardów etycznych i zasad ich przestrzegania w pracy urzędniczej;
– partycypacji społecznej – zasada partycypacji społecznej była realizowana poprzez opracowanie i wdrożenie programu współpracy urzędów gminnych i powiatowych z regionalnymi organizacjami pozarządowymi;
– przewidywalności – sposobem na wdrożenie zasady przewidywalności było opracowanie i udostępnienie mieszkańcom opracowania poświęconego aktualnemu planowi rozwoju lokalnego opisującego wszystkie plany inwestycyjne;
– fachowości – zasada fachowości była wdrażana przez opracowanie i przestrzeganie procedur naboru na wakaty w urzędach powiatowych i gminnych. Procedura zakłada organizowanie konkursów na stanowiska kierownicze;
– rozliczalności – zadaniem prowadzącym do wdrożenia zasady rozliczalności było opracowanie i udostępnienie obywatelom informatorów budżetowych zawierających informacje o sposobie zagospodarowania środków finansowych na inwestycje w samorządach i gminach.
Zadaniom obligatoryjnym opisanym powyżej towarzyszyły zadania fakultatywne, których realizacja prowadziła do przyspieszenia procesu wprowadzania zmian lub wzmocnienia ich efektu.
Przebieg akcji
Realizacja akcji rozpoczęła się w styczniu 2004 r. Jej pilotażowym etapem była akcja „Przejrzysta gmina” – roczny program dla piętnastu gmin i jednego powiatu (Chojnice, Łęczna, Nowa Dęba, Radlin, Sokółka, Białe Błota, Ełk, Kluczbork, Krosno Odrzańskie, Lesznowola, Łagów, Murowana Goślina, Myślenice, Nowosolna, Oława, Szczecinek). Na bazie doświadczeń z fazy pilotażowej oraz ewaluacji przygotowanej przez Instytut Spraw Publicznych eksperci opracowali uproszczony zestaw zadań na potrzeby drugiego etapu – akcji masowej.
W grudniu 2004 r. partnerzy akcji, eksperci i uczestnicy „Przejrzystej gminy” odbyli 16 spotkań informacyjnych na temat akcji masowej we wszystkich województwach. W ich wyniku do akcji na początku 2005 r. włączyło się 775 samorządów – ponad 30 proc. wszystkich (w tym Warszawa i prawie wszystkie duże miasta). Otrzymały one szczegółowy opis zadań do wyboru i wdrożenia oraz możliwość skorzystania z cyklicznych spotkań konsultacyjnych w swoich województwach i konsultacji indywidualnych na życzenie. Poradnictwo było prowadzone przez uczestników „Przejrzystej gminy”, ośmiu ekspertów akcji oraz 16 wojewódzkich ośrodków FRDL (Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej). Łącznie przeprowadziliśmy 132 szkolenia i warsztaty w całej Polsce, w których uczestniczyło 2500 samorządowców. Dodatkowo ponad 300 samorządów skorzystało z konsultacji indywidualnych. Udział w akcji zobowiązywał władze samorządowe do spotykania się z lokalnymi liderami, organizacjami pozarządowymi i lokalnymi mediami i przedstawiania im postępów w realizacji zadań.
W akcję masową włączone były również organizacje pozarządowe i media lokalne – ich zadaniem było monitorowanie wdrażania zadań przez samorządy. Dodatkowo na stronach internetowych akcji udostępniono fora dyskusyjne, na których każdy mieszkaniec mógł komentować przebieg akcji w swoim samorządzie.
Efekty akcji
Spośród samorządów uczestniczących w akcji masowej aż dwie trzecie aktywnie realizowało swoje zadania. Termin zakończenia realizacji zadań upłynął z końcem grudnia 2005 r. Oprócz zadań obowiązkowych samorządy zrealizowały łącznie ponad 1600 zadań dodatkowych. Akcję z sukcesem ukończyły 403 samorządy.
Spodziewanym odroczonym efektem akcji jest utrwalenie pozytywnych zmian w samorządach, tak by stały się widoczne dla mieszkańców, a także potencjalnych inwestorów, dla których ważne będą efekty akcji – aktualne informacje zawarte w strategiach, czytelne procedury i jednoznaczne decyzje urzędnicze.
Oddźwięk akcji
Akcja „Przejrzysta Polska” już w trakcie realizacji przyczyniła się do uruchomienia analogicznych programów dla administracji publicznej na Ukrainie, w Gruzji, Azerbejdżanie i Bośni, jest szansa na uruchomienie programów z jej elementami w Mołdawii i na Litwie.
Część zadań została zaadaptowana na potrzeby polskich szkół – poprzez inicjatywę Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli – w programie „Przejrzysta szkoła”.
W polskiej prasie ukazało się łącznie ponad 500 tekstów o akcji „Przejrzysta Polska” – w tym na łamach „Gazety Wyborczej” ponad 250, w innych tytułach, w tym w prasie regionalnej, pozostałe 250.
Organizatorzy akcji
Akcję społeczną „Przejrzysta Polska” przygotowały wspólnie:
– „Gazeta Wyborcza”,
– Fundacja Agory,
– Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności,
– Fundacja im. S. Batorego,
– Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej,
– Centrum Edukacji Obywatelskiej,
– Bank Światowy.
Patronat nad akcją objęły:
– TVP,
– TVP 3,
– Polskie Radio.