Badanie daje obraz systemów wartości Europejczyków, a nie tylko stosunek do Unii Europejskiej czy planów wyborczych.
Euro RSCG szukało odpowiedzi na pytanie, które gdzieś w głębi duszy zadaje sobie każdy Europejczyk: „Czy wyznajemy te same wartości?”
Innymi słowy: „Czy istnieje ktoś taki jak Europejczyk?”
W tym celu Euro RCSG zleciło lokalnym ośrodkom instytutu TNS (w Polsce TNS OBOP) przeprowadzenie odrębnego badania opinii publicznej, które zostało przeprowadzone w 10 krajach reprezentatywnych* dla populacji Unii Europejskiej. Dodatkowo niezależnie od zleconego badania Euro RCSG przeanalizowało dane, które pozwalają na porównanie sytuacji w Unii Europejskiej z sytuacją w innych dużych krajach, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych.
I -Przeważający europejski model wartości ekonomicznych i społecznych
Europejczycy popierają gospodarkę rynkową
W związku z tym, 73% Europejczyków uważa, że „konkurencja ma pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy i zatrudnienie”. Tej tezy broni większość obywateli we wszystkich państwach Unii Europejskiej, nawet jeżeli w Finlandii będzie to 82% ankietowanych, a w Portugalii 60%.
Co więcej, 66% Europejczyków twierdzi, że ?szukanie zysków pozytywnie wpływa na społeczeństwo” – opowiada się za tym większość obywateli we wszystkich państwach Unii Europejskiej, chociaż ta większość jest silniejsza w Hiszpanii (80%) czy Polsce (78%) niż w Niemczech (55%) czy Republice Czech (57%).
Ponadto 59% Europejczyków wysoko ceni pracę zawodową, chociaż nie jest to pogląd aż tak wszechobecny, gdyż spora mniejszość (39%) bardziej ceni sobie swój czas wolny. Dane te rozkładają się równomiernie: 71% ankietowanych w Polsce, 68% w Niemczech, ale tylko 55% w Wielkiej Brytanii i 44% w Holandii.
Europejczycy popierają kontrolowaną gospodarkę rynkową.
Europejczycy chcą solidarnej gospodarki rynkowej. 85% respondentów opowiada się za powszechnym dostępem do bezpłatnej służby zdrowia, z czego ponad połowa popiera ten pogląd bardzo zdecydowanie. 63% Europejczyków chce utrzymania minimalnego poziomu wynagrodzenia dla najuboższych. W obu tych przypadkach większość państw europejskich zajmuje identyczne stanowisko, oczywiście większości te mogą być mniej lub bardziej liczne.
Europejczycy chcą ograniczonej gospodarki rynkowej. Z jednej strony odrzucają oni ideę (61% ankietowanych), że globalizacja wymaga liberalizacji przepisów prawnych dotyczących zatrudniania i zwalniania pracowników. Przy czym należy podkreślić, że w tej kwestii występują znaczne różnice pomiędzy krajami bardzo broniącymi praw pracowników, np. Polska (83% respondentów) czy Finlandia (78%), a państwami gdzie większość popiera bardziej liberalne stanowisko, np. Republika Czech (39% ankietowanych) czy Niemcy (37% – zwłaszcza w kontekście ostatnich debat nad reformą rynku pracy). Z drugiej strony, dążenie do rozwoju gospodarczego czy obrona praw pracowników nie mogą odbywać się za wszelką cenę: pomimo wysokiej stopy bezrobocia 63% Europejczyków uważa, że priorytetem powinna być ochrona środowiska naturalnego – w tej kwestii różnice zdań są wśród Europejczyków naprawdę niewielkie.
II – Europejski model wartości kulturowych i społecznych
Ideologicznie model ten jest nieco mglisty, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że zapewnienie autonomii jednostki idzie w parze z chęcią ograniczenia emigracji, zwłaszcza, że pojęcie to ma mniej wspólnych geograficznych ze względu na większe różnice między krajami europejskimi.
Europejczycy chcą gospodarki nastawionej na jednostkę
W związku z tym, znaczna większość (64% versus 30%) uważa, że ?homoseksualizm jest akceptowalnym sposobem wyrażania swojej seksualności” i duże kraje, takie jak Francja, Niemcy, Włochy i Wielka Brytania zajmują tutaj podobne stanowiska, przy czym Holandia (83% ankietowanych) czy Hiszpania (80%) są nawet bardziej otwarte w tej kwestii, w przeciwieństwie do silniejszego trendu negatywnego w Polsce (36% ankietowanych). Podobnie rozkładają się dane procentowe dotyczące poparcia dla aborcji (62% versus 34%) i znowu wyjątkiem jest tutaj Polska. W kwestii zatrudnienia kobiet większość respondentów (58% versus 39%) zgadza się ze stwierdzeniem, że „kobieta wychowująca dzieci nie powinna pracować” – tym razem wyjątkiem są Czesi i Portugalczycy.
Idąc dalej, większość ankietowanych (60%) „we wszystkich przypadkach” jest przeciwna karze śmierci. Należy tu jednak zaznaczyć istotną rozbieżność: stanowisko to jest bardzo silnie reprezentowane we Włoszech (82%) czy Hiszpanii (80%), ale w Czechach popiera je już tylko 43%, a w Polsce 44% ankietowanych. Są to te kraje, w których kara śmierci została zniesiona stosunkowo niedawno, ale wyniki badania są wciąż wyższe niż np. we Francji w analogicznym okresie po abolicji.
Europejczycy chcą ograniczenia migracji ludności.
Istotnie, nieznaczna większość ankietowanych (53%) uważa, że „nie powinniśmy przyjmować nowych emigrantów”. Stanowisko to jest bardzo silnie reprezentowane w Niemczech (70%), ale pojawia się tylko wśród mniejszości respondentów w czterech krajach europejskich (Finlandia, Włochy, Polska i Francja), co oznacza, że w tej kwestii opinia europejska jest podzielona.
III – Model europejski zdecydowanie różni się od amerykańskiego
Jeżeli przejdziemy od porównywania poszczególnych państw europejskich między sobą do porównania ich z innymi krajami pozaeuropejskimi, zwłaszcza Stanami Zjednoczonymi, zobaczymy, że model europejski ma pewne cechy szczególne.
Wnioski wyciągnięte przez Euro RSCG na podstawie badania wartości francuskich i amerykańskich[1] można w szerokim zakresie odnieść do porównania wartości europejskich i amerykańskich. Europejczycy mają mniej liberalne podejście do kwestii gospodarczych i społecznych. Częściowo dlatego, że przywiązują oni mniejszą wagę do konkurencji czy zysków (66% poparcia w Europie versus 86% w USA), ale przede wszystkim dlatego, że kładą oni ogromny nacisk na solidarność (np. 63% Europejczyków popiera ideę istnienia minimalnego wynagrodzenia, podczas gdy w USA optuje za tym tylko 34% ankietowanych). Druga różnica polega na tym, że Europejczycy są bardziej liberalni w kwestiach kulturowych i społecznych. Obie grupy respondentów zajmują podobne stanowiska w kwestii pracy zawodowej kobiet (przeciwko temu opowiada się 39% ankietowanych w Europie versus 37% w USA[2]) czy emigracji (za ograniczeniem optuje 53% respondentów w Europie i 52% w USA[3]) ale znaczne różnice pojawiają się przy takich zagadnieniach jak homoseksualizm (akceptowany przez 64% ankietowanych w Europie versus 51% w USA[4]) a zwłaszcza aborcja (zdecydowany sprzeciw 23% Europejczyków versus 43% Amerykanów[5]) czy kara śmierci (której sprzeciwia się 60% Europejczyków i tylko 33% Amerykanów[6]).
Należy także zauważyć, że na obszarach, w których dysponujemy porównywalnymi danymi z innych większych krajów, bardzo wyraźnie odcina się specyfika i jednolitość modelu europejskiego. Podając jeden tylko przykład, homoseksualizm jest akceptowany przez 22% Rosjan, 30% obywateli Południowej Afryki i 54% Japończyków czy Brazylijczyków.[7].
IV – Różnic w systemach wartości pomiędzy Europejczykami nie można wyjaśnić jedynie na podstawie ich narodowości
Powiedz mi jakie są Twoje poglądy polityczne, a powiem Ci w co wierzysz
Podział na opcję prawicową i lewicową jest wciąż aktualny. To jeden z głównych wniosków wyciągniętych na podstawie naszego badania wartości europejskich.
Wśród ludzi o poglądach prawicowych model gospodarczy jest bardziej zorientowany na rynek, a mniej na jego kontrolowanie. Jeżeli pominiemy wyjątek jakim jest Finlandia, wyniki ankiet prawicowych Europejczyków plasują się pomiędzy średnią europejską a wynikami Amerykanów. Dotyczy to zwłaszcza takich obszarów jak elastyczność zatrudnienia (odrzucana przez 72% ankietowanych o poglądach lewicowych i 52% o poglądach prawicowych) czy minimalne wynagrodzenie (popierane przez 73% ankietowanych o poglądach lewicowych i 60% o poglądach prawicowych) – tu właśnie uwidaczniają się różnice między nimi a ich „lewicowymi” kolegami. Model społeczny jest tutaj bardziej tradycyjny, zwłaszcza w takich krajach jak Wielka Brytania czy Niemcy – co ewidentnie tłumaczy bardziej restrykcyjne podejście do kwestii emigracji (odrzucanej przez 62% ankietowanych w Wielkiej Brytanii i 74% w Niemczech).
Model propagowany przez sympatyków lewicy odstaje od poprzedniego. Jego zwolennicy chcą większej kontroli nad rynkiem, zwłaszcza widoczne jest to we Francji, gdzie konkurencja ma tyle samo zwolenników co przeciwników (a jeszcze rok temu stosunek ten wynosił 80% versus 15%[8].) Popierają oni także większą autonomię jednostki i tu najbardziej wyraziście ich poglądy różnią się od poglądów ich prawicowych kolegów; dotyczy to zwłaszcza kary śmierci (protestuje przeciwko niej 69% „lewicowych” Europejczyków versus 49% Europejczyków „prawicowych”), homoseksualizmu (który akceptuje 71% „lewicowych” Europejczyków versus 53% Europejczyków „prawicowych”) i aborcji (którą popiera 73% „lewicowych” Europejczyków versus 54% Europejczyków „prawicowych”).
Podaj mi swoją datę urodzenia i poziom wykształcenia, a powiem Ci jaki jest Twój model społeczny
Ogólnie rzecz biorąc, najmłodsi i najstarsi respondenci popierają ten sam model ekonomiczno-społeczny. Chociaż np. młodzi Francuzi są mniej liberalni niż osoby po 65 roku życia, w przeciwieństwie do młodych Holendrów. Dotyczy to także ludzi z najniższym i najwyższym poziomem wykształcenia, chociaż ta kategoria nie jest aż tak jednolita.
Z drugiej strony, osoby najmłodsze są bardziej niż osoby starsze otwarte na kwestie społeczne. Znowu da się tutaj zauważyć znaczne różnice między Francuzami i Polakami w wieku 18-24 lata, czy pomiędzy Finami i Portugalczykami powyżej 65 roku życia. Różnice te dotyczą zwłaszcza kwestii homoseksualizmu, zatrudnienia kobiet czy aborcji. Bardzo łatwo zauważyć tutaj różnice pomiędzy ludźmi najlepiej wykształconymi, których cechuje duży liberalizm kulturowy, a tymi gorzej wykształconymi – dotyczy to zwłaszcza Holandii, ale także Francji i Włoch.
Powiedz mi w co wierzysz, a nie powiem Ci co myślisz
Ostatnim wnioskiem z naszego badania jest to, że żadne z różnic systemów wartości pomiędzy Europejczykami nie mają związku z ich przekonaniami religijnymi.
Oczywiście państwa europejskie bardzo różnią się między sobą pod względem wagi jaką ich obywatele przykładają do kwestii religijnych – na dwóch przeciwległych końcach skali znajdują się: Polska (86% Polaków przyznaje, że religia odgrywa ważną rolę w ich życiu) i Czechy (gdzie liczba ta spadła do 34%).
Ale ta zmienna nie wpływa tak bardzo na deklarowany system wartości. Najbardziej katolickie kraje najsilniej popierają dążenie do zysków. Liberalizm kulturowy jest bardzo niski w Polsce, a równocześnie bardzo wysoki we Włoszech, chociaż w obu tych krajach religia zajmuje bardzo ważne miejsce w życiu ich obywateli.
V – Europejczycy mają ze sobą więcej wspólnego niż im się wydaje
Nasze badanie zwraca uwagę na pewną kwestię: z jednej strony, zapytani o ich wartości Europejczycy wyznają pewien wspólny model gospodarczo-społeczny oraz, może nieco mniej wyraziście, jednolity model kulturowy.
Z drugiej jednak strony, Europejczycy zapytani czy patrząc na swój system wartości czują, że jest on podobny czy odmienny od istniejącego w innych krajach europejskich, nie potrafią oni jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. 44% ankietowanych odpowiada twierdząco, a 49% zaprzecza. Opinie są podzielone: 55% Polaków, 51% Francuzów i Hiszpanów twierdzi, że ich system wartości jest podobny do tego jaki wyznawany jest w innych krajach, podczas gdy 60% Holendrów i Portugalczyków uważa wprost przeciwnie. Podsumowując, możemy stwierdzić, że Europejczycy mają ze sobą więcej wspólnego niż im się wydaje.
[1] French-American values, Euro RSCG – Ipsos study, June 2004.
[2] PEW study, Views of a changing world, 2003.
[3] PEW study, Views of a changing world, 2003.
[4] PEW study, Views of a changing world, 2003
[5] Gallup US poll, February 2005.
[6] French-American values, Euro RSCG – Ipsos study, June 2004
[7] PEW study, Views of a changing world, 2003
[8] French-American values, Euro RSCG – Ipsos study, June 2004