Dzieci dziedziczą długi po zmarłych rodzicach. Nie tak dawno temu ten temat był szeroko poruszany w mediach. Portale branżowe piszące o finansach i prasa codzienna przedstawiały historie małoletnich, którym zostały odebrane majątki i świadczenia, takie jak emerytury czy renty, przyznane po zmarłych opiekunach, w celu pokrycia odziedziczonych długów. Kwestia zdążyła podzielić opinię publiczną. Czy słusznie? Czy znamy prawo regulujące dziedziczenie długów przez dzieci? Czy długi rodziców przechodzą na dzieci i rzeczywiście jest tak, że odpowiadają one za niespłacone zobowiązania swoich najbliższych i w każdej sytuacji muszą przyjąć zadłużony spadek? Co na ten temat mówią przepisy Kodeksu Cywilnego? Na te pytania odpowiada ekspert Intrum.
Dziedziczenie długów – jak to wygląda w świetle prawa?
Wiadomość o otrzymanym spadku może być dla nas sporym zaskoczeniem i dodatkowo niemiłą niespodzianką, jeżeli okaże się, że dziedziczymy nie tylko majątek, ale również długi. Warto w pierwszej kolejności wiedzieć, że jeśli spadnie na nas obowiązek spłaty niechcianych zobowiązań, mamy pół roku momentu od dowiedzenia się o byciu spadkobiercą, na podjęcie decyzji o tym, co zrobić ze spadkiem, a także z towarzyszącym mu długiem.
Opcji mamy kilka. Po pierwsze, mając obawy związane ze spłacaniem nieswoich długów, możemy zdecydować się na odrzucenie spadku. Zostajemy wtedy wyłączeni z dziedziczenia, a prawo do spadku (i konieczność spłaty ewentualnego zadłużenia) nabywają kolejne osoby według linii dziedziczenia ustalonej przez Kodeks Cywilny[1]. Może on także trafić w ręce nieletniej osoby, jeżeli zmarłym był rodzic lub inny krewny, jeśli prawo w danym przypadku wyznacza dziecko na spadkobiercę. Jeżeli jednak jesteśmy zainteresowani spadkiem, musimy się również liczyć z odziedziczonym długiem.
– Spadek możemy przyjąć wprost. W praktyce oznacza to, że poza dziedziczonym majątkiem przejmujemy wszystkie ewentualne zobowiązania finansowe spadkodawcy. Jeżeli wysokość długu przekracza wartość odziedziczonego majątku, będziemy musieli pokryć go z własnej kieszeni. Aby tego uniknąć, możemy wybrać kolejną możliwością, którą jest dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza. W takim przypadku odpowiadamy za długi zmarłego tylko do wysokości odziedziczonego majątku – to z niego będą pokrywane roszczenia wierzycieli. Ale jednocześnie koniecznie pamiętajmy: ta zasada ograniczonej odpowiedzialności za zadłużenie nie obejmuje nieruchomości obciążonej hipoteką. W takiej sytuacji wierzyciel może dochodzić spłaty całego długu zabezpieczonego hipoteką – zaznacza Piotr Gajda, ekspert Intrum.
Co jest również ważne w tym kontekście – według prawa spadek z dobrodziejstwem inwentarza przyjmiemy na siebie niejako automatycznie, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy po dowiedzeniu się o tym, że jesteśmy spadkobiercami, nie podejmiemy decyzji, czy przyjmujemy spadek, czy też nie.
Dziedziczenie długów przez dzieci, czyli przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez małoletniego
Te same „prawa i obowiązki” związane z dziedziczeniem obowiązują również dziecko, czyli małoletniego spadkobiercę. Kwestię przejmowania długów spadkowych uregulowała szczegółowo nowelizacja prawa, która weszła w życie w październiku 2015 r. i chroni ona małoletnich spadkobierców przed spłacaniem nieswoich zobowiązań.
– Należy być świadomym tego, że spadkobiercą zostaje dziecko, ale nie ma ono zdolności prawnej i świetle prawa decyzję dotyczą dziedziczonego majątku, (a tym przypadku także długu), w jego imieniu podejmuje rodzic bądź opiekun prawny. Nawet jeżeli w ciągu pół roku nie podejmą oni decyzji o odrzuceniu zadłużonego spadku, to w takim przypadku prawo i tak chroni dziecko-spadkobiercę. Chodzi o przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez małoletniego. Oznacza to, że jeśli długi, które również są dziedziczone, przewyższą wartość majątku, dziecko nie będzie musiało spłacać pozostałego zobowiązania. Jak to wygląda w praktyce? Rozważmy następujący przykład: jedyna córka dziedziczy spadek po zmarłym ojcu, który zostawił następujący majątek: – 15 tys. zł w gotówce i 3 tys. zł na rachunku bankowym. Dopiero po pewnym czasie wyszło na jaw, że zmarły zaciągnął przed śmiercią kredyt w wysokości 60 tys. zł., z którego spłacił tylko 10 tys. O zwrot należności upomina się wierzyciel. W takiej sytuacji, córka odpowiada za zadłużenie ojca tylko do kwoty 18 tys. zł, czyli do równowartości odziedziczonego majątku. Co ważne, przepisy te dotyczą również osób, które w chwili dowiedzenia się o spadku nie ukończyły 18 lat, nawet, jeżeli w ciągu wskazanego terminu sześciu miesięcy, który jest pozostawiony na decyzję, staną się osobą pełnoletnią – wyjaśnia Piotr Gajda, ekspert Intrum.
Czy długi rodziców przechodzą na dzieci – przypadek dzieci nienarodzonych
Według polskiego prawa, w procesie dziedziczenia uczestniczą również dzieci nienarodzone, ale już poczęte w chwili śmierci spadkodawcy. Jednak dzięki „automatycznemu” zastosowaniu reguły dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza, ich interesy są chronione i nie mamy do czynienia z sytuacją, kiedy dzieci przychodziłyby na świat z długiem spadkowym.
Jak w imieniu dziecka odrzucić spadek, czyli zgoda sądu na przyjęcie spadku przez małoletniego lub jego odrzucenie
Wiele osób decyduje się na przyjęcie zadłużonego spadku, jeżeli jego wartość jest znacząca. Wtedy mimo konieczności spłaty wierzycieli, spadkobierca może skorzystać na tej sytuacji. Warto jednak zastanowić się nad takim rozwiązaniem, jeśli nie posiadamy pełnej informacji o wysokości pozostawionego długu. Jeżeli przyjmiemy spadek wprost i okaże się, że wartość niespłaconych zobowiązań zdecydowanie przewyższa sumę majątku, możemy wpaść w problemy finansowe. Wiele osób zastanawia się, co zrobić, żeby długi rodziców nie przeszły na dzieci i żeby one nie miały podobnych dylematów. Z tego powodu opiekunowie małoletnich spadkobierców postanawiają z góry odrzucić spadek wraz z ciążącym na nim długiem. Jak to zrobić krok po kroku?
W tej sytuacji to rodzic lub prawny opiekun musi złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem lub notariuszem. W tym pierwszym przypadku chodzi o założenie oświadczenia w sądzie rejonowym (wydział cywilny). Jeżeli jednak zależy nam na czasie, możemy zdecydować się na odrzucenie spadku u notariusza, ponieważ wtedy zazwyczaj proces ten przebiega szybciej. Czas na złożenie takiego dokumentu wynosi wspomniane pół roku, liczone od momentu otrzymania wiadomości na temat spadku. W tej sytuacji musimy pamiętać dodatkowo o ważnej kwestii – zanim złożymy takie oświadczenie, musimy najpierw uzyskać zgodę Sądu Opiekuńczego. Dlaczego? Odrzucenie spadku w imieniu dziecka to czynność przekraczająca tzw. zwykły zarząd majątkiem małoletniego dziecka i wymaga zgody Sądu Opiekuńczego. Jest ona wymagana dla wszystkich czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka. Jeżeli dokonamy takiej czynności prawnej jak odrzucenie spadku bez zgody sądu, będzie ona nieważna.
– Aby odrzucić spadek, który odziedziczyło dziecko, należy złożyć oświadczenie, które wymaga zgody Sądu Opiekuńczego. Warto wiedzieć, że złożenie wniosku do takiego sądu zawiesza bieg wyznaczonego sześciomiesięcznego okresu czasu na składanie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jeśli więc postępowanie się przedłuży, nie należy obawiać się upływu wskazanego terminu, co skutkowałoby przyjęciem przez małoletniego spadkobiercy zadłużonego spadku wraz z dobrodziejstwem inwentarza. Po uzyskaniu prawomocnego postanowienia Sądu Opiekuńczego o udzieleniu zgody na odrzucenie spadku, decyzję o podjęciu takiego kroku należy w imieniu dziecka złożyć przed notariuszem lub przed sądem – podpowiada Piotr Gajda, ekspert Intrum.
Warto również wiedzieć, że nie w każdej sytuacji Sąd Opiekuńczy musi przychylić się do prośby wnioskodawcy. Od czego jednak będzie zależeć zgoda sądu na przyjęcie spadku przez małoletniego bądź jego odrzucenie? W tym przypadku brany jest pod uwagę interes dziecka i jeżeli sąd uzna, że lepszym rozwiązaniem będzie przyjęcie spadku przez małoletniego, wtedy nie wyrazi zgody na złożenie przez rodzica lub opiekuna dalszego oświadczenia o jego odrzuceniu. Może się tak stać np. wtedy, gdy spadkodawca pozostawił po sobie długi, ale dziedziczony majątek będzie mieć wysoką wartość nawet już po spłacie zaległych zobowiązań. W takim przypadku dziecko odziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
[1] W artykule nie analizujemy kwestii związanych z dziedziczeniem ustalanym przez testament.
Źródło: Intrum