W ostatnich latach w krajach Europy Zachodniej zauważalny jest wzrost popytu na produkty finansowe zgodne z Szariatem – czyli tzw. islamską bankowość. Bezpośrednią przyczyną tego stanu jest dynamicznie rosnąca społeczność muzułmanów w Europie, która zgodnie z analizą Pew Research Center wzrośnie z obecnych prawie 26 mln do co najmniej 35,8 mln w 2050 r. Pomimo, że bankowość szariacka jest głęboko zakorzeniona w historii i religii, a jej fundamenty wywodzą się z księgi Koran, to nowoczesna technologia ułatwia wdrażanie produktów zgodnych z prawem Szariatu wśród współczesnych fintechów i neobanków. Czym charakteryzuje się bankowość muzułmańska? I czy Szariat może być podstawą finansów?
Według Global Islamic Fintech Report 2022, do 2026 średni roczny wolumen transakcji przetwarzanych przez islamskie firmy fintech wyniesie prawie 18% i będzie rósł w szybszym tempie niż cały globalny przemysł fintech. To, w połączeniu z przewidywanym dwukrotnym wzrostem liczby klientów w ciągu następnych 35 lat, powoduje, że bankowość islamska staje się atrakcyjnym obszarem dla kolejnych projektów fintechowych. Rynek potrzebuje jednak bardzo specyficznych produktów finansowych, które zasadniczo różnią się od tych określanych mianem tzw. ‘tradycyjnych’.
Pieniądz robi pieniądz? Nie w Szariacie
Jedną z kluczowych różnic pomiędzy bankowością islamską, a zachodnią jest zakaz tzw. Riba (czyli odpowiednika odsetek) w tej pierwszej. Zgodnie z Koranem, pieniądz sam w sobie nie przedstawia wartości, w związku z czym czerpanie z niego zysku jest zabronione. Zysk może pochodzić wyłącznie z działalności ekonomicznej. To powoduje, że produkty oparte na oprocentowaniu – czy to depozyt, czy pożyczka – nie nadają się dla muzułmańskich klientów.
Niektórzy Muzułmanie wychodzą z założenia, że już sam brak odsetek czyni z tradycyjnego produktu bankowego produkt akceptowalny. O ile jednak stosunkowo łatwo znaleźć na przykład rachunek bieżący lub lokatę z zerowym oprocentowaniem, o tyle już o kredyt z takim oprocentowaniem jest zdecydowanie trudniej.
Zresztą szczególnie w przypadku finansowania, zerowe oprocentowanie jest kontrowersyjne z punktu widzenia Szariatu, gdyż jego założenia wymagają, by zysk i ryzyko były dzielone pomiędzy strony transakcji. Kredyt z zerowym oprocentowaniem nie spełnia tego warunku.
Brak odsetek nie oznacza jednak braku zysków z powierzonych środków czy kosztów w przypadku pożyczonych. Jednak jak wspomnieliśmy wcześniej, powinien on pochodzić z produktywnej aktywności ekonomicznej np. handlu czy produkcji. Mówimy tu o bardzo bezpośrednim związku pomiędzy środkami a biznesem: konkretna kwota jest inwestowana (bo to odpowiednie słowo, nawet jeśli związane ryzyko jest minimalne) w konkretne przedsięwzięcie, np. zakup towarów z zamiarem sprzedaży z określoną marżą.
Instytucja pożyczająca pieniądze na realizację jakiegoś przedsięwzięcia ma zresztą pełne prawo – a nawet obowiązek – czerpać z niego korzyści. Nie są one jednak ustalone jako określony procent pożyczonej kwoty, ale jako udział w zyskach z danego przedsięwzięcia. Mamy tu więc de facto do czynienia z takimi zasadami, jak w przypadku spółek.
Kolejna istotna różnica: strona trzecia
Tu pojawia się kolejna fundamentalna różnica pomiędzy bankowością islamską i zachodnią: udział stron trzecich (tzw. Mudarabah)
Oznacza ona, że system bankowy obsługujący produkty islamskiej bankowości musi nie tylko oferować produkty zrywające z kluczową dla tradycyjnej bankowości instytucją odsetek. Musi on także umożliwiać wymianę informacji pomiędzy bankiem, klientem i stroną trzecią, zaangażowaną w konkretną transakcję. To stawia całkiem nową kategorię wyzwań przez systemami bankowymi, w oparciu o które uruchamiane są produkty bankowości islamskiej.
Islamskie produkty bankowe w polskim systemie BOS
Popyt na islamskie produkty bankowe sprawia, że na rynku pojawia się coraz więcej dostawców oferujących systemy podstawowe zgodne z prawem Szariatu.
Na naszym rodzimym podwórku jedną z takich organizacji jest polska firma technologiczna INCAT Sp. z o.o. z Wrocławia, która buduje jeden z pierwszych banków cyfrowych w Arabii Saudyjskiej.
Wspomniane wdrożenie umożliwiło architektom firmy poznanie i zrozumienie wyzwań stojących przed dostawcami podstawowych systemów bankowych dla islamskich fintechów i challenger banków.
Kluczową rolę w całym procesie odegrała m.in. architektura mikroserwisowa systemu transakcyjnego BOS, która pozwala na wprowadzenie i integrację nowych produktów – zgodnych z prawem Szariatu – bez konieczności przeprojektowywania całego systemu. Nowe produkty są wdrażane jako nowe mikroserwisy, podobnie jak to się ma w przypadku integracji zewnętrznych systemów IT.
Takie podejście sprawia, że flagowe rozwiązanie firmy – system transakcyjny BOS – stało się pomostem pomiędzy bankowością zachodnią i islamską, ponieważ technicznie możliwe jest współistnienie produktów bankowości islamskiej i zachodniej nawet w jednej instancji BOS.
Dodatkowio, dzięki temu INCAT Sp. z o.o. ma możliwość ciągłego rozszerzania i modyfikowania oferty produktów bankowości islamskiej, aby sprostać potrzebom biznesowym klientów firmy.
A jak pokazują prognozy rynkowe – potrzeby te będą tylko rosły….
Autor: Michał Mazur, INCAT Sp. z o.o.