Istnieje wiele rodzajów działalności, które stwarzają ryzyko spowodowania szkody w środowisku. Jednym z nich jest gospodarka odpadami. Jaka odpowiedzialność spoczywa na podmiotach korzystających ze środowiska, w tym zarządzających składowiskami odpadów oraz zakładach zajmujących się przetwarzaniem odpadów komunalnych? Przed czym chroni ubezpieczenie środowiskowe? Jakie mogą być potencjalne koszty związane z naprawą negatywnych skutków oraz szkód w środowisku?
Podczas konferencji pt. „Eksploatacja i rekultywacja składowisk odpadów”, która odbyła się w Krynicy-Zdroju, eksperci firmy AIG omówili kluczowe aspekty związane z prowadzeniem działalności, która stwarza ryzyko wystąpienia szkody w środowisku. Odnieśli się do obowiązującego w Polsce stanu prawnego, przykładowych zagrożeń, szkód oraz potencjalnych kosztów związanych z ich naprawą, a także dostępnych rozwiązań ubezpieczeniowych. W przypadku składowisk odpadów czy kompostowni zagrożeń dla środowiska jest bardzo wiele, a tego typu działalność, choć niezbędna, dość często budzi niepokój społeczności lokalnej.
Ocena ryzyka i potencjalne zagrożenia wizerunkowe są szczególnie istotne w przypadku tej grupy ubezpieczeń.
Sytuacja prawna i działalność organów nadzoru
Gospodarka odpadami wskazana została w artykule 3 „Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie” jako działalność stwarzająca ryzyko szkody w środowisku. Wszelkie tego typu incydenty powodują konieczność podjęcia wymaganych przez prawo działań naprawczych, co często okazuje się bardzo czasochłonne i kosztowne. Kryteria oceny wystąpienia zdarzeń środowiskowych, a także rodzaje działań naprawczych oraz warunki i sposób ich prowadzenia, są przedmiotem rozporządzeń wydanych przez Ministra Środowiska.
„Organy ochrony środowiska w Polsce działają bardzo aktywnie, wydając najwięcej decyzji szkodowych spośród wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Działalność ta przekłada się na świadomość przedsiębiorstw, że w przypadku zdarzenia związanego ze szkodą, sprawca zostanie niemal na pewno pociągnięty do odpowiedzialności i poniesie koszty naprawy takiej szkody. To skłania z kolei firmy do minimalizowania ryzyka, a także korzystania z rozwiązań ubezpieczeniowych” – powiedział Paweł Holnicki-Szulc, dyrektor Działu Specialty Lines, East Zone EMEA Global Specialty w firmie AIG.
„Co równie ważne, środowisko traktowane jest jako dobro wspólne, a jakakolwiek działalność wpływająca na szkodę z tego zakresu, jest negatywnie postrzegana przez społeczeństwo. Powszechna dostępność do informacji o wyrządzonych szkodach ma wpływ na wizerunek firmy, która jest jej sprawcą, i na postrzeganie jej przez opinię publiczną, w tym klientów” – dodaje Paweł Holnicki-Szulc.
Przykładowe szkody i koszty działań naprawczych
Podmioty korzystające ze środowiska odpowiadają zarówno za szkodę w środowisku, jak i za zagrożenie szkodą. Tego typu zdarzenia mogą dotyczyć różnych komponentów środowiska: powierzchni ziemi, wód, gatunków chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych. Znacznym ryzykiem w obszarze gospodarki odpadami są m.in. zanieczyszczenie gleby, incydenty ogniowe i pożary.
W ostatnich latach miało miejsce wiele tego typu zdarzeń. Przykładowo, na terenie lasu w sąsiedztwie składowiska odpadów doszło do zanieczyszczenia gruntu wskutek uwolnienia nieczystości ze studzienki odciekowej składowiska, co spowodowało konieczność rekultywacji zanieczyszczonej gleby. Jedna z odnotowanych szkód miała miejsce na Słowacji, a prawdopodobną przyczyną wycieku zanieczyszczenia było rozszczelnienie nadziemnego zbiornika magazynowego na wody odpadowe na terenie składowiska. W zakładach zajmujących się zagospodarowaniem odpadów komunalnych często dochodzi do pożarów, ze względu na fakt, że są w nich przetwarzane materiały palne.
„Konsekwencje szkody środowiskowej zależą m.in. od skali, miejsca i rodzaju zanieczyszczeń. Bardzo wysokie koszty wiążą się przykładowo z wymianą zanieczyszczonego gruntu. Wpływa na nie m.in. przyjęta metoda czyszczenia, czyli remediacji. Koszt usunięcia gleby na powierzchni nie przekraczającej 2000 m2i głębokości 1,5m może wynieść nawet 3 mln złotych” – powiedział Łukasz Jastrzębski, underwiter w Dziale Ubezpieczeń Środowiskowych AIG.
„W przypadku zanieczyszczenia gruntu może zaistnieć także konieczność odcięcia obecnych w glebie zanieczyszczeń, np. metali ciężkich, od kontaktu z wodami opadowymi i gruntowymi. W takiej sytuacji na napływie wód podziemnych instalowane są specjalne bariery. Średni koszt instalacji bariery poziomej wraz z kosztami powiązanymi, dla obszaru o powierzchni ok. 5000m2wynosi od 414 tysięcy zł do 2 mln złotych” – dodaje Łukasz Jastrzębski.
Rola ubezpieczeń środowiskowych
Jak wynika z art. 125 Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, zarządzający składowiskiem odpadów jest zobowiązany do ustanowienia zabezpieczenia roszczeń z tytułu wystąpienia negatywnych skutków oraz szkód w środowisku. Zabezpieczenie może mieć formę depozytu, gwarancji bankowej, gwarancji ubezpieczeniowej lub polisy.
„Spośród różnych dozwolonych przez ustawę form zabezpieczenia, polisa ubezpieczeniowa jako jedyna stanowi formę całkowitego przeniesienia ryzyka na zakład ubezpieczeń. Ubezpieczenie środowiskowe pokrywa koszty działań zapobiegawczych i naprawczych związanych z przywróceniem środowiska do stanu sprzed szkody oraz wskazanych w decyzjach organów nadzoru” – powiedział Łukasz Jastrzębski.
„Dobrze dobrana polisa ubezpieczeniowa zabezpiecza także podmioty korzystające ze środowiska przed wieloma innymi wydatkami, np. związanymi z monitoringiem i badaniem stanu środowiska, minimalizacją skutków zdarzenia, czy też naprawą szkód na mieniu i na osobie. Sprawca zanieczyszczeń jest zobowiązany m.in. do podjęcia działań naprawczych na terenie osób trzecich. Polisa pokrywa również koszty obrony prawnej oraz działań związanych z poprawą wizerunku firmy nadszarpniętego w związku ze szkodą środowiskową” – dodaje Łukasz Jastrzębski.
Rolą ubezpieczyciela oferującego polisy środowiskowe jest także wsparcie firm w kompleksowym zarządzaniu sytuacjami związanymi ze skażeniem środowiska. Istotną rolę pełni w tym przypadku know-how i specjalistyczna ekspertyza, którą jest w stanie zaoferować dana firma.
W 2014 roku AIG uruchomiła nowatorski serwis szkodowy, który działa w ramach Programu PIER Europe (ang. Pollution Incident and Environmental Response). Obejmuje on m.in. elementy prewencji, działania minimalizujące skutki skażenia, jak również usługi z zakresu konsultingu i inżynierii środowiska, a także wdrażanie działań naprawczych i prac czyszczących. Firmy mogą również liczyć na wsparcie w kontaktach z właściwymi organami ochrony środowiska oraz pomoc specjalistów niezbędną do odbudowy wizerunku spółki nadszarpniętego w wyniku skażenia.
Odpowiedzialność za szkody w środowisku – podstawy prawne:
- Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu;
- Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie;
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku;
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia.
Źródło: Opracowanie własne polskiego oddziału firmy AIG