Wiele małżeństw wspólnie prowadzi firmy, które często są ich głównym źródłem utrzymania. Razem planują rozwój i podejmują kluczowe dla działalności gospodarczej decyzje. Co jednak w sytuacji, gdy małżonkowie mają dość wspólnego życia i postanawiają się rozwieść? Jak sprawiedliwie dokonać podziału firmy?
Problemu z podziałem firmy nie ma, gdy małżonkowie mają podpisaną intercyzę. W razie rozwodu chroni ich ona przed długą i uciążliwą procedurą podziału majątku. Intercyzę można podpisać zarówno w momencie zawierania małżeństwa, jak i w trakcie jego trwania. Gorzej, gdy nie mamy takiego dokumentu.
Przede wszystkim podział majątku firmy zależy do formy prawnej prowadzonej działalności gospodarczej. Istotne jest więc, czy jest to jednoosobowa firma (gdzie małżonkowie mają wzajemnie status osób współpracujących), czy też małżonkowie prowadzą działalność w formie spółki cywilnej, osobowej lub kapitałowej.
Zmiana wspólności majątkowej
Gdy dwie osoby zawierają związek małżeński, powstaje wspólność majątkowa. Obejmuje ona rzeczy nabywane przez oboje małżonków lub jedno z nich. Zatem w jej skład wejdzie również majątek przedsiębiorstwa prowadzonego przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. W przypadku rozwodu wspólność majątkowa łączna przekształca się we wspólność w częściach ułamkowych o równych udziałach.
– Oznacza to, że może nastąpić jej podział, wobec czego podzielone składniki majątku zasilą majątki osobiste rozwiedzionych. Sąd może dokonać podziału majątku już w wyroku rozwodowym, ale tylko wtedy, gdy nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W większości przypadków, szczególnie jeśli małżonkowie są skłóceni, przeprowadzenie podziału raczej nie nastąpi. W takim wypadku sąd w wyroku rozwodowym ograniczy się do orzeczenia o sposobie korzystania ze wspólnego i wspólnie zamieszkiwanego przez rozwiedzionych mieszkania – wyjaśnia Tomasz Grzegorzewski, radca prawny z Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy.
Umowny podział majątku firmy
Jeżeli w postępowaniu rozwodowym majątek nie został podzielony, wówczas małżonkowie mogą dokonać podziału umownie bądź sądownie. Wybór zależy zazwyczaj od tego, w jakich stosunkach rozstają się małżonkowie.
Podział umowny stosowany jest, gdy mąż i żona potrafią sami dojść do porozumienia i podzielić się majątkiem. W takim przypadku, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, podział przedsiębiorstwa obejmie wszystko, co jest związane z jego działalnością. Umowa podziału musi być zawarta w formie pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami. Gdy w skład firmy wchodzi nieruchomość, wymagana już będzie forma aktu notarialnego. Dokonanie podziału umownego możliwe jest tylko wtedy, gdy zapadł już wyrok rozwodowy.
Sądowy podział majątku
Jeżeli małżonkowie nie mogą pogodzić się w sprawie podziału firmy, wówczas dochodzi do sądowego podziału majątku. Wniosek do sądu właściwego ze względu na miejsce położenia majątku składa jeden z małżonków.
– Dokument powinien wymieniać poszczególne składniki majątku wraz z wnioskiem o ustalenie, że należą one do majątku wspólnego oraz żądaniem podziału majątku wspólnego, tj. wskazaniem, które jego składniki komu mają przypaść. W takim przypadku najprawdopodobniej nie obędzie się bez konieczności sporządzenia ekspertyzy przez rzeczoznawcę, który wyceni wartość poszczególnych składników majątku – wyjaśnia nasz ekspert.
Zarówno przy podziale sądowym, jak i umownym trzeba pamiętać, aby wziąć pod uwagę wszystkie rozliczenia z tytułu roszczeń powstałych w czasie trwania wspólności ustawowej. Po dokonaniu podziału majątku dochodzenie roszczeń będzie już niemożliwe.
W wyniku podziału przedsiębiorstwa dopuszczalne jest, aby powstały dwie nowe, samodzielne firmy. Przedsiębiorstwo może również zostać w całości przyznane tylko jednemu z małżonków – jednak wówczas musi on spłacić drugiego małżonka.
Podział majątku spółki cywilnej
Podział przedsiębiorstwa wygląda inaczej, gdy prowadzone jest ono w formie spółki cywilnej. W takiej spółce przedmioty majątkowe, który zostały przez nią nabyte, nie wchodzą do majątku wspólnego i nie podlegają podziałowi. Dzieje się tak dlatego, że wszelkie prawa majątkowe wynikające z uczestnictwa w spółce cywilnej należą do majątku osobistego małżonka, który uczestniczy w tej spółce.
Jak zauważa Tomasz Grzegorzewski, dopiero zysk wypłacony małżonkowi będącemu członkiem spółki będzie wchodził w skład majątku wspólnego. – Dotyczy to także sytuacji, gdy oboje małżonkowie są wspólnikami nawet tej samej spółki cywilnej. W ten sposób ani orzeczenie rozwodu, ani podział majątku byłych małżonków nie wpłyną na stosunki majątkowe w spółce. Jeśli jednak małżonkowie są wspólnikami tej spółki, to ich rozwód może być uznany za ważną przyczynę uzasadniającą żądanie jednego z nich rozwiązania tej spółki przez sąd. W tej sytuacji wkład zwrócony po rozwiązaniu spółki wejdzie do wspólnego majątku i będzie podlegać podziałowi – dodaje Grzegorzewski.
Analogicznie postępuje się w przypadku, gdy firma prowadzona jest w formie spółki osobowej. Z tym jednak wyjątkiem, że do rozwiązania umowy takiej spółki nie wymaga się ingerencji. Wypowiedzieć ją może każdy ze wspólników.
Podział spółki kapitałowej
Jak z kolei podzielić przedsiębiorstwo, które jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółką akcyjną? Po pierwsze, akcje i udziały spółki kapitałowej wchodzą do majątku wspólnego małżonków. Jednak nie oznacza to, że drugi małżonek automatycznie staje się po podziale członkiem owej spółki.
Członkostwo w spółce jest osobną kwestią – jest to prawo osobiste i niezbywalne, nie wchodzi więc w skład majątku wspólnego. Majątkiem wspólnym, który będzie podlegał podziałowi, będą więc wyłącznie wynikające z udziałów lub akcji prawa majątkowe. Przy omawianiu praw udziałowych nasz ekspert zwrócił uwagę na instytucję nieodpłatnego nabycia akcji pracowniczych na podstawie ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji.
– Samo uprawnienie do nabycia tych akcji należy do majątku osobistego małżonka, któremu to prawo przysługuje. Natomiast jeśli małżonek skorzysta już z tego prawa i nabędzie akcje w czasie trwania wspólności ustawowej, akcje te wejdą do majątku wspólnego małżonków i będą podlegały podziałowi po ustaniu małżeństwa.
Odpowiedzialność za długi przedsiębiorstwa
Według naszego eksperta, jeżeli małżonkowie prowadzą firmę na podstawie wpisu każdego z nich w ewidencji działalności gospodarczej, to za długi zaciągnięte w ramach prowadzenia przedsiębiorstwa odpowiada ten małżonek, którego podpis widnieje na umowie. Analogicznie, jeżeli określoną umowę zawarli oboje małżonkowie (oboje złożyli swe podpisy np. na umowie kredytu), to oboje będą odpowiadać za jej wykonanie – majątkiem każdego z nich, nawet po ustaniu małżeństwa. Jeśli dane zobowiązanie zaciągnął jeden z małżonków, wyłącznie on będzie stroną pozwaną w przypadku oddania sprawy do sądu.
– W razie ustania małżeństwa ustaje wprawdzie wspólność ustawowa, ale pozostałe po niej składniki majątku wciąż stanowią współwłasność byłych małżonków. W takim przypadku odpowiedzialność za długi byłego małżonka może przejawić się w skierowaniu przez wierzyciela egzekucji do udziału w danym składniku majątkowym. W efekcie po zakończeniu egzekucji były małżonek dłużnika wciąż będzie miał swój udział we własności danego składnika majątku, jednak będzie go dzielił już nie z byłym małżonkiem, lecz z jego wierzycielem – dodaje Tomasz Grzegorzewski.
Wspomnijmy jeszcze o zaległościach w należnościach podatkowych firmy, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej. Za takie długi rozwiedzieni małżonkowie odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem, jednak tylko do wysokości wartości przypadającego małżonkowi udziału w majątku wspólnym.
Raul Felder, amerykański prawnik specjalizujący się w rozwodach mawia, że „każdy musi traktować małżeństwo jak fuzję, a do tego fuzję z potencjalnym wrogiem”. Rozwód może bowiem drastycznie zmienić układ biznesowych sił. Dlatego warto czasami przeanalizować wszystkie za i przeciw prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa.
Barbara Sielicka
Źródło: Bankier.pl