23 października zmieniły się przepisy spadkowe. Wprowadzono instytucję tzw. zapisu windykacyjnego, dzięki której możliwe stało się wierne wypełnienie woli spadkodawcy po jego śmierci. Oznacza to, że teraz dziadek zapisujący w testamencie wnukowi samochód może mieć pewność, że pojazd rzeczywiście trafi do potomka.
Dotychczas obowiązujące przepisy prawa spadkowego nie zawsze pozwalały w pełni zrealizować rzeczywistą wolę spadkodawcy. Sporządzający testament najczęściej nie zdawał sobie sprawy z tego, że przeznaczając w testamencie konkretny przedmiot określonej osobie, nie zawsze naprawdę czynił tę osobę swoim spadkobiercą. A więc dziadek, który zapisał wnukowi np. swój samochód, nie miał żadnej gwarancji, że pojazd rzeczywiście trafi do ulubionego potomka.
Nowelizacja polskiego prawa spadkowego, która weszła w życie 23 października br. znacząco ten stan zmieniła. Wprowadzona została bowiem instytucja zapisu windykacyjnego. Pozwala ona ominąć ograniczenia, jakie miała instytucja zapisu zwykłego. Dzięki temu prawo spadkowe pozwala obecnie w pełni zrealizować wolę spadkodawcy.
Zapis zwykły
Aby uczynić kogoś spadkobiercą testamentowym, należy wyraźnie powołać go do całości lub do ułamkowej części spadku. Gdy spadkodawca nie powoła danej osoby do spadku, a jedynie wskaże, że ma jej przypaść jakiś składnik majątku, wówczas w świetle polskiego prawa spadkowego taka osoba nie jest spadkobiercą, a jedynie zapisobiercą. Oznacza to, że będzie ona mieć jedynie roszczenie do spadkobierców ustawowych (dziedziczących na mocy ustawy nawet bez testamentu) lub testamentowych o wykonanie zapisu np. wydanie rzeczy, które zapisał jej spadkodawca. W sytuacji więc, gdy dziadek wskazał w testamencie, że chce aby po jego śmierci wnuk otrzymał samochód, a nie wymienił tego wnuka wyraźnie jako swojego spadkobiercy, wówczas po jego śmierci wnuk nie stawał się automatycznie właścicielem samochodu. Mógł jedynie domagać się od właściwych spadkobierców (np. dzieci spadkodawcy, czyli w tym przypadku od własnych rodziców) przeniesienia na swoją rzecz własności pojazdu.
Aby wnuk stał się właścicielem samochodu potrzebna była dodatkowa umowa, w której właściwy spadkobierca przenosił na niego własność pojazdu. Wyłom od powyższej zasady zawiera art. 961 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym, w sytuacji gdy zapisany określonej osobie przedmiot majątkowy (np. mieszkanie) stanowi cały albo prawie cały spadek, wówczas w razie wątpliwości osobę tę poczytuje się nie za zapisobiercę, a za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli natomiast cały majątek został w testamencie rozdzielony na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się za powołane do całego spadku, w częściach ułamkowych odpowiadających wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Uproszczenie zasad dziedziczenia – instytucja zapisu windykacyjnego
Z dniem 23 października 2011 r. do polskiego prawa spadkowego została wprowadzona nowa instytucja w postaci zapisu windykacyjnego. Wprowadzone zmiany umożliwiają pełne urzeczywistnienie w testamencie woli zmarłego. Trzeba przy tym zaznaczyć, że zapis windykacyjny znaleźć się może jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
Jego istota sprowadza się do tego, że spadkodawca w testamencie notarialnym postanawia, że określony przedmiot z chwilą otwarcia spadku automatycznie staje się własnością oznaczonej osoby.
Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być wyłącznie:
1) rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. samochód oznaczony przez wskazanie nr nadwozia);
2) zbywalne prawa majątkowe (np. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego);
3) przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolne, których właścicielem był spadkodawca;
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności (np. użytkowanie maszyn produkcyjnych).
Aby zapis był skuteczny, czyli możliwy do zrealizowania, w chwili otwarcia spadku zapisany w spadku przedmiot czy prawo musi należeć do spadkodawcy. Spadkodawca nie mógł być także zobowiązany do jego zbycia. Przy spełnieniu tych warunków, z chwilą śmierci spadkodawcy następuje automatyczne przejście własności przedmiotu zapisu windykacyjnego na zapisobiercę. Jeśli więc dziadek zapisze wnukowi samochód lub mieszkanie, z momentem śmierci dziadka wnuk od razu stanie się właścicielem tych rzeczy. Nie będzie wówczas potrzebne zawieranie żadnych dodatkowych umów ze spadkobiercami ustawowymi, jak to ma miejsce w przypadku zapisu zwykłego.
Należy jednak pamiętać, że zapisobierca może w pewnych przypadkach być odpowiedzialny wobec najbliższych krewnych zmarłego (jego rodziców, małżonka, dzieci, wnuków i prawnuków) za wypłatę należnego im zachowku (kwoty odpowiadającej 1/2 lub 2/3 udziału w spadku jaki przypadłby im gdyby byli powołani do dziedziczenia).
Źródło: Kancelaria Prawna Raven Krupa & Stańko