23 października 2008 Sejm uchwalił kolejną nowelizację Kodeksu spółek handlowych (Dz. U z 2008 nr 217 poz. 1381), która weszła w życie już 8 stycznia 2009 r. Jedną z istotnych zmian jest, niestety tylko częściowa, liberalizacja wymogów formalnych w przypadku umów zawieranych przez spółkę kapitałową z jej jedynym wspólnikiem (akcjonariuszem).
Liberalizacja
Art. 173 Kodeksu spółek handlowych (Dz. U. z 2000 nr 94 poz. 1037 z późn. zm.) – dalej jako „KSH” dotyczy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w której wszystkie udziały przysługują jedynemu wspólnikowi albo jedynemu wspólnikowi i spółce (dalej jako „spółka jednoosobowa”). Przepis ten, w dotychczasowym brzmieniu, określał wymogi, które powinny spełniać oświadczenia woli składane spółce przez jedynego wspólnika.
Art. 173 § 1 KSH przewidywał (i tak pozostanie, gdyż w tym zakresie regulacja nie została zmieniona), iż w takim przypadku „wystarczy” zachowanie formy pisemnej pod rygorem nieważności. § 2 natomiast ustanawiał wymóg zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym w przypadku czynności przekraczających zwykły zarząd, a z § 3 wynikało z kolei, iż jeżeli tak stanowił przepis szczególny, konieczne było zachowanie formy aktu notarialnego. Ww. nowelizacja spowodowała, iż bez względu na to, jakich spraw dotyczy oświadczenie woli wspólnika, powinno mieć ono formę pisemną pod rygorem nieważności (chyba, że będzie dotyczyło czynności, w przypadku których inne przepisy wymagają wyższej formy szczególnej, jak np. w przypadku zbycia nieruchomości).
Warto wspomnieć, iż uwagi poczynione na gruncie regulacji dotyczącej spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, mają zastosowanie również do spółki akcyjnej (odpowiednio art. 303 § 2 – 4 KSH).
Przyczyny i sposób nowelizacji KSH
Uzasadnienie projektu ww. nowelizacji KSH wskazuje, iż dotychczasowe wymogi wprowadzane przez art. 173 oraz 303 KSH były zbyt surowe. Autorzy projektu powołują się w tej kwestii na XII Dyrektywę Rady Wspólnot Europejskich w sprawie prawa spółek z dnia 21 grudnia 1989r. nr 89/667/EWG (Dz. Urzęd. L 395 , 30/12/1989), która podchodzi do formy oświadczeń woli jedynego wspólnika (akcjonariusza) składanych spółce znacznie łagodniej niż regulowała to dotychczas krajowa ustawa (KSH). Wskazuje ona jedynie, iż konieczne jest zachowanie formy pisemnej i to tylko w zakresie czynności przekraczających zwykły zarząd. Co ważne: Dyrektywa nie precyzuje, jaki rygor przewidziany jest w przypadku niezachowania ww. formy czynności prawnej (tj. czy będzie to bezwzględna nieważność, czy też jedynie ograniczenia dowodowe, czy też nie wywołanie określonych skutków prawnych). Implementacja Dyrektywy do polskiego porządku prawnego spowodowała zniesienie wymogu zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym przy dokonywaniu czynności przekraczających zwykły zarząd. Nowelizacja jednak zachowała wymóg zachowania formy pisemnej oświadczeń woli pod rygorem nieważności.
Negatywne oceny nowelizacji
Projekt nowelizacji nie spotkał się z pozytywnym odbiorem. Krytykowany jest on zarówno z punktu widzenia osób, które są zwolennikami łagodzenia wymogów co do formy składanych oświadczeń woli, jak i tych, którzy opowiadają się za utrzymaniem (a nawet zaostrzeniem) dotychczasowych rozwiązań.
Do tych ostatnich należy Prof. Andrzej Kidyba, który – w opinii prawnej sporządzonej do projektu nowelizacji (dostępnej na serwerze sejmowym) – wskazuje, iż nie znajduje uzasadnienia na gruncie polskiego porządku prawnego odformalizowanie regulacji w zakresie funkcjonowania jednoosobowych spółek kapitałowych. Jego zdaniem unormowania dotyczące tych spółek nie są wystarczające, a pozostawianie wspólnikom znacznej swobody w kształtowaniu relacji między wspólnikiem i spółką, może prowadzić do nadużyć.
Zgodzić się należy z Prof. Kidybą a propos częściowo krytycznej oceny opisywanej tu nowelizacji. Jednakże, poglądu ww. Autora o konieczności „formalizacji spółek jednoosobowych” nie sposób w żadnej mierze podzielić mając na względzie potrzeby obrotu gospodarczego. W rzeczywistości bowiem, jakże często ma miejsce sytuacja, gdy np. wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. zajmuje się w zakresie swojego przedsiębiorstwa produkcją określonego towaru (np. papieru do drukarek), który następnie nabywa od niego „jego” spółka (na potrzeby prowadzenia własnego biura). Cały ten „obrót” odbywa się najczęściej, od strony dokumentacyjnej, wyłącznie na podstawie faktury VAT, która jest jedynym pisemnym dowodem zawartej wcześniej umowy (np. w formie emaila, faksu etc.) Czynności te dokonywane są stale i w sposób ciągły, w ramach normalnej działalności spółki. (Pozostawiony w nowelizacji) rygor nieważności czynności prawnej z powodu niezachowania jej pisemnej formy powoduje więc, iż umowy zawierane w sposób nieformalny (tj. bez zachowania formy pisemnej) między spółką a wspólnikiem, niejednokrotnie na przestrzeni wielu lat, będą bezwzględnie nieważne. Taka sytuacja może z kolei implikować w przypadku spółki jednoosobowej wiele ryzyk, w tym także na gruncie prawa podatkowego. Organy skarbowe stoją bowiem często na stanowisku, że skoro czynność prawna jest nieważna (tu: z powodu nie zachowania formy pisemnej [pod rygorem nieważności]), to nawet jeśli została faktycznie dokonana, odliczenie (od dochodu i w zakresie VAT) nie przysługuje. Tym samym organy te mogą nakazać spółkom jednoosobowym zwrot odliczonego podatku (wraz z odsetkami ustawowymi), co nierzadko może stanowić kwoty o znacznej wartości, a konieczność zapłaty takich znacznych sum może doprowadzić nawet do upadku spółki.
Zapraszamy do udziału w dyskusji, która odbędzie się podczas „II FORUM BIURA ZARZĄDU” w dniach 26 – 27 marca 2009 r. Warszawa.
Specjalnie dla czytelników Bankier.pl zniżka 10%
http://www.langas.pl/pmsl/marzec/forumbz.pdf
Aby otrzymać rabat, w formularzu zgłoszeniowym wpisz hasło „Bankier.pl”.
dr Radosław L. Kwaśnicki
ekspert Langas Group, gospodarz „II Forum Biura Zarządu”
Radca prawny zarządzający firmą prawniczą KWAŚNICKI Kancelaria Prawna (www.kwasnicki.com.pl), współpracownik Polsko – Niemieckiego Centrum Prawa Bankowego na Uniwersytecie Jagiellońskim, arbiter Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan
Źródło: Langas Group