Wokół kwestii wydatkowania środków zprogramu „Rodzina 500 plus”przez jego beneficjentów toczy się w Polsce szeroka dyskusja. W perspektywie krótkoterminowej program ten miałby wspierać konsumpcję, przyczyniając się do wzrostu popytu, a w efekcie – wzrostu gospodarczego. W uporządkowaniu tej dyskusji pomocne mogą być wyniki najnowszego badania „Sytuacja na rynku consumer finance„, zrealizowanego przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych oraz Instytut Rozwoju Gospodarki SGH, w którym zapytano między innymi ocele wydatkowania środków zprogramu „Rodzina 500 plus”zarówno w krótkim, jak i długim horyzoncie czasowym.
Kto korzysta zprogramu „Rodzina 500 plus”?
W odpowiedzi na pytanie Czy otrzymujecie Państwo świadczenie na dzieci w ramachprogramu „Rodzina 500 plus”?21,8% badanych gospodarstw domowych potwierdziło fakt korzystania z takiego świadczenia. W grupie respondentów, w której odpowiadający na ankietę potwierdził korzystanie ze świadczenia, osoby w wieku osób w wieku 30-49 lat stanowiły 55,3%, zaś w wieku do 29 lat – 37,6%. W przypadku starszych respondentów świadczenie występuje znacząco rzadziej. Jedynie 5,3% deklarujących obecność świadczenia w gospodarstwie domowym to osoby w grupie wiekowej 50-64 lata.
Wyniki badania wskazują także, że ze środków z programu „Rodzina 500 plus” korzysta prawie połowa gospodarstw domowych o dochodach poniżej 1 000 PLN na osobę, a 13% tych, w których dochody wynoszą 1 400 PLN lub więcej. Opisując profil beneficjentów programu można byłoby uznać, że ma on charakter transferu socjalnego do tych gospodarstw domowych, których dochody są względnie niskie. Wskazane byłoby zatem monitorowanie, czy podniesienie jakości życia wśród tej grupy gospodarstw domowych będzie miało pozytywne znaczenie dla realizacji podstawowego założenia tego programu, jakim jest wzrost dzietności, który odczujemy prawdopodobnie dopiero za około 20 lat.
Źródło: Raport „Sytuacja na rynku consumer finance” (III kw. 2016)
Na co wydajemy środki zprogramu „Rodzina 500 plus”?
Analiza profilu beneficjentów programu mogłaby sugerować, iż zdecydowanie największy odsetek gospodarstw domowych może przeznaczać środki z programu na podstawowe potrzeby. Analiza danych potwierdza tę tezę, bowiem 42,6% badanych deklaruje, że za otrzymane środki zakupili żywność i ubiór. Duża część badanych zadeklarowała przeznaczenie tych środków na pokrycie opłat związanych z przedszkolem (34,2%), a także na edukację i zajęcia dodatkowe dla dzieci (32%). Jedynie w niewielkim stopniu środki z programu przeznaczane są na oszczędności. Niewiele ponad 16% badanych gospodarstw zadeklarowało zwiększenie oszczędności w reakcji na pojawienie się tych środków. W świetle otrzymanych wyników jedynie co czterdzieste gospodarstwo domowe deklaruje sfinansowanie zakupu dóbr trwałych ze środków pochodzących z 500+. Poprawa sytuacji ogólnogospodarczej, która ma wpływ także na poprawę pozycji finansowej gospodarstw domowych i jakość wywiązywania się przez nie z zobowiązań, może być wytłumaczeniem bardzo niskiego udziału gospodarstw domowych wykorzystujących uzyskane środki na spłatę zaległych zobowiązań. To, iż – w granicach błędu statystycznego – gospodarstwa domowe nie traktują dodatkowych środków, uzyskanych z tego programu jako możliwości zwiększenia swojej zdolności kredytowej i pozyskania dzięki temu kredytu na finansowanie potrzeb, których nie można byłoby w ich przypadku sfinansować z oszczędności, czy z wpływów bieżących, wydaje się być bardzo interesujące.
Na co wydamy środki zprogramu „Rodzina 500 plus”w przyszłości?
W dłuższym horyzoncie czasowym gospodarstwa domowe deklarują zwiększenie wydatków na edukację oraz opłaty związane z przedszkolem i szkołą. W każdej z tych grup jest ponad 40% gospodarstw domowych. O ile cele związane ze zwiększeniem wydatków na opiekę przedszkolną zostałyby rzeczywiście zrealizowane, to można byłoby postawić tezę, że – wbrew powszechnym obawom – aktywność zawodowa kobiet z młodszych grup wiekowych mogłaby nie ulec wyraźnemu zmniejszeniu. Ankietowani przyznają, że mniejszą część środków z programu „Rodzina 500 plus” przeznaczać będą na żywność i ubiór – to deklaracja mniej niż 40% gospodarstw. Wzrost realnych dochodów gospodarstw domowych, jaki obserwujemy w ostatnich latach, może pozytywnie weryfikować deklaracje gospodarstw domowych. Pomimo spodziewanych długookresowych efektów dla finansów gospodarstw domowych, w długim okresie wciąż jedynie 16,8% badanych gospodarstw domowych deklaruje zwiększenie oszczędności na skutek dodatkowych środków z programu. To prowadzić może do wniosku, iż zapewne nastąpi spodziewany efekt popytowy środków transferowanych do gospodarstw domowych w Polsce, natomiast inne sposoby finansowania tego programu (na przykład obligacje państwowe), oferowane jego beneficjentom w miejsce transferów gotówki mogą nie znaleźć wielu chętnych – przynajmniej w pierwszym okresie realizacji programu.
– Przy stawianiu wniosków co do przeznaczenia środków zprogramu „Rodzina 500 plus” w przyszłości dobrze jest odwołać się do efektu mental accounting”– zauważa dr Mirosław Bieszki, Doradca Ekonomiczny Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych.– Takie księgowanie mentalne zachodzi bardzo często bez uświadomienia sobie, że w wielu wypadkach jest ono sprzeczne z logiką. Zatem–odwołując się do tego efektu – skutek, jaki program przyniesie, zależy od tego do jakiego celu zostanie przypisane przez beneficjenta tego programu. Jeśli na trwale zostanie przypisane do kategorii żywność i ubiór”, to nawet przy zauważalnej poprawie standardu nie zostanie przeniesione nawet w części do kategorii oszczędności”.
Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce