Analizując praktykę stosowania przepisów podatkowych w odniesieniu do usług realizowanych na rynku finansowym, łatwo jest dojść do wniosku, że bardzo często organy podatkowe, a także sądy mają problem z prawidłowym ustaleniem skutków podatkowych działań podejmowanych, przez firmy. Co warto podkreślić nie jest to problem wyłącznie polski, i dotyczy on de facto wszystkich wysoko rozwiniętych państw.
Powodem dla którego pojawiają się kontrowersje co do podatkowej kwalifikacji realizowanych na rynku transakcji, w wielu przypadkach jest fakt, iż przepisy nie nadążają za zmieniającymi się uwarunkowaniami ekonomicznymi, których jednym z celów jest optymalizacja opodatkowania. Ponadto normy prawne charakteryzują się dość wysokim stopniem ogólności i ich dostosowanie do konkretnego stanu faktyczne, często nie jest proste.
Można znaleźć bardzo wiele przykładów, które potwierdzają postawioną powyżej tezę. W ostatnich miesiącach duże zainteresowanie środowiska finansowego budzi toczący się przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości spór co do zasad opodatkowania VAT sprzedaży portfolio umów reasekuracyjnych (sprawa Swiss Re Germany Holding GmbH v Finanzamt Munchen fur Korperschaften – C-242/08). Już na wstępie warto jednak wskazać, że mimo iż postępowanie dotyczy dość wąskiego zakresu umów, to skutki orzeczenia, które wyda Trybunał dotyczyć będą również przenoszenia innych rodzajów umów o charakterze finansowym, w tym m.in. umów ubezpieczeniowych i kredytowych.
Postępowanie zostało zainicjowane przez niemiecki sąd w trybie pytania prejudycjalnego. Sąd powziął wątpliwość co do zasad opodatkowania transakcji w ramach której, nabywca przejmuje za wynagrodzeniem (zapłata ceny) umowy o reasekurację ubezpieczenia na życie i po ich przejęciu zamiast dotychczasowego ubezpieczyciela będzie świadczył na rzecz ubezpieczonych zwolnione z podatku VAT usługi reasekuracyjne. Sąd krajowy zwrócił się o rozstrzygnięcie do ETS czy opisaną transakcję należy uznać, w świetle unijnych przepisów regulujących opodatkowanie VAT, za:
(a) operację ubezpieczeniową lub bankową,
(b) transakcję reasekuracyjną,
(c) transakcję, która w istocie polega na zwolnionym od podatku przejęciu zobowiązania i operacji zwolnionego od podatku przejęcia długu.
Sąd krajowy poprosił również o wskazanie czy zasady opodatkowania zmienią się, jeżeli zapłaty za przejęcie umowy dokona dotychczasowy ubezpieczyciel. Sytuacja taka może się pojawić, jeżeli zobowiązania wynikające z umowy np. związane z wypłatą świadczeń, przekroczą jej wartość, jako prawa majątkowego.
W przypadku uznania przez ETS, że opisana transakcja nie może być opodatkowana zgodnie z zasadami wskazanymi powyżej (pkt a-c), sąd niemiecki wnioskował o ustalenie czy, odpłatne przeniesienie umów o reasekurację ubezpieczenia na życie stanowi dostawę w rozumieniu przepisów VAT i czy należy wprowadzać rozróżnienie w zależności od tego czy miejsce, w którym świadczona jest zwolniona od podatku usługa znajduje się w państwie członkowskim dostawy czy w innym państwie członkowskim.
Zgodnie z procedurą obowiązującą w postępowaniu przed ETS, wydanie wyroku zawsze poprzedzane jest przedstawieniem opinii w sprawie przez Rzecznika Generalnego (Advocate General) Trybunału. W niniejszej sprawie Rzecznik wydał opinię 13 maja 2009 r. i to właśnie ona zaniepokoiła środowisko finansowe.
W swojej opinii Rzecznik uznał, że opisana transakcja nie może korzystać ze zwolnienia z podatku VAT w oparciu o podstawy wskazane przez sąd niemiecki, ponieważ przeniesienie umów reasekuracyjnych nie może być, zdaniem Rzecznika, uznane za transakcję ubezpieczeniową, ani transakcję reasekuracyjną. Również nie jest to operacja, w ramach której dochodzi do zwolnionego z podatku VAT przejęcia długów. W konsekwencji Rzecznik wskazał, iż mamy w tym przypadku do czynienia z czynnością świadczenia usługi, która opodatkowana powinna zostać na zasadach ogólnych, w kraju siedziby przenoszącego umowy (w analizowanym przypadku w Niemczech). Rzecznik Generalny potwierdził, że wartość świadczonej usługi powinna być określona w odniesieniu do całej transakcji, a nie jej poszczególnych elementów (przenoszonych umów) i w ten sposób powinna zostać ustalona łączna podstawa opodatkowania.
Jeżeli Trybunał podzieli opinię Rzecznika, a warto pamiętać, że dzieje się tak w większości przypadków, może to w sposób zasadniczy zmienić opodatkowanie przenoszenia nie tylko umów reasekuracyjnych, ale również transfer portfolio innych umów wykorzystywanych na rynku finansowym, w tym przede wszystkim umów ubezpieczeniowych i kredytowych. Ponieważ firmy ubezpieczeniowe i banki, świadczą co do zasady usługi zwolnione z VAT, to ewentualne dodatkowe obciążenia podatkowe związane z operacjami sprzedaży umów przez te instytucje nie będą mogły zostać zneutralizowane i w konsekwencji, jak należy przypuszczać, obciążą ostatecznie klientów, na co zresztą zwrócił również uwagę Rzecznik Generalny. A jest o czym mówić. W niektórych państwach stawka podatku VAT wynosi 25%.
Dotychczasowa praktyka różnych krajów unijnych pokazuje, że transfer portfolio umów ubezpieczeniowych czy kredytowych, co da zasady podlega bądź to zwolnieniu z podatku, bądź też nie jest objęty zakresem przedmiotowym tego podatku. Na przykład w Wielkiej Brytanii przeniesienie portfolio umów traktowane jest jako zbycie części biznesu (transfer of a going concern) i jako takie nie podlega opodatkowaniu.
Również w Polsce akceptowane jest stanowisko, zgodnie z którym przejęcie całości lub części umów ubezpieczeniowych lub kredytowych korzysta ze zwolnienia VAT. Zarówno sądy, jak i również organy podatkowe uznają, że przeniesienie umów w opisanych okolicznościach uznawane jest za usługę pośrednictwa finansowego, zwolnioną z VAT.
Zmiana dotychczasowej praktyki w zakresie opodatkowania sprzedaży portfolio umów na rynku finansowym może spowodować duże zamieszanie. Dotyczyć to będzie nie tylko, jak już wcześniej zostało to wskazane wysokości opodatkowania, ale również miejsca opodatkowania takich czynności oraz podmiotu zobowiązanego do rozliczenia podatku. Obecnie do rozliczenia podatku zobowiązany jest przenoszący umowy, a miejscem opodatkowania usługi jest kraj, w którym ma on siedzibę. Zasady te zmienią się jednak od 1 stycznia 2010, w wyniku zmiany dyrektywy VAT, w przypadku transakcji dokonywanych pomiędzy podmiotami z różnych krajów unijnych. Poczynając od tej daty podatek będzie rozliczany przez nabywcę umów, w państwie jego siedziby.
Wydaje się, że z przedstawionych powyżej powodów firmy działające na rynku finansowym powinny z zainteresowaniem śledzić dalszy rozwój opisanej sprawy. Ostateczne rozstrzygnięcie może bowiem w sposób zasadniczy wpłynąć na opłacalność planowanych działań.
Andrzej Dębiec,
partner w kancelarii Lovells
Źródło: Bankier.pl