Wierzyciele poszukują różnych sposobów i źródeł zaspokojenia swojej należności przez dłużnika. W dobie wzrastającej popularności ubezpieczeń osobowych, w tym ubezpieczeń na życie (które aktualnie często są zbliżonym produktem do lokat bankowych) może zdarzyć się, iż wierzyciel, który uzyska informację o tym, iż dłużnik objęty jest tego typu ubezpieczeniem, będzie chciał wykorzystać to na swoją korzyść. Jak może to zrobić?
Możliwe są dwie sytuacje – egzekucja z wierzytelności (np. egzekucja prowadzona z mającego być wypłaconym dłużnikowi świadczenia ubezpieczeniowego) i tzw. egzekucja z innych praw majątkowych (np. egzekucja praw majątkowych z tytułu zawarcia przez dłużnika umowy ubezpieczenia).
Egzekucja z wierzytelności
I tak, w przypadku, gdy wierzyciel pozyska informację o tym, że dłużnikowi ma być wypłacone ubezpieczenie, może – działając za pośrednictwem komornika – dokonać zajęcia tej wierzytelności. Należy jednak pamiętać, że zająć można tylko wierzytelność już istniejącą, a nie jedynie potencjalnie przysługującą dłużnikowi (wyrok SN z 19 sierpnia 1971 r., I CR 308/71, OSNCP 1972, nr 5, poz. 85). A więc sam fakt, iż dłużnik objęty jest ubezpieczeniem nie wystarcza, aby skutecznie zająć wierzytelność, która może przysługiwać w przyszłości z tytułu zaistnienia zdarzenia objętego ubezpieczeniem.
Taka forma egzekucji długu ma jednak poważne ograniczenia. Zgodnie bowiem z art. 831 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości świadczenia z ubezpieczeń osobowych nie podlegają egzekucji (nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów); rozporządzenie zaś Ministra Finansów oraz Sprawiedliwości z dnia 4 lipca 1986 r. stanowi, iż świadczenia pieniężne z ubezpieczeń osobowych i odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych nie podlegają egzekucji sądowej w trzech czwartych częściach tych świadczeń i odszkodowań.
Może się także zdarzyć, że dłużnik-ubezpieczony sam złoży zakładowi ubezpieczeń oświadczenie o rozwiązaniu umowy ubezpieczenia albo o wypłacie kwoty zgromadzonej na rachunku polisy z tytułu dodatkowych, nieobowiązkowych składek zapłaconych przez siebie. W takiej sytuacji komornik, na wniosek wierzyciela, może także dokonać zajęcia przysługujących od zakładu ubezpieczeń zwracanych dłużnikowi środków (czyli dokonać zajęcia przysługującej dłużnikowi od zakładu ubezpieczeń wierzytelności), które zamiast dłużnikowi zostaną przekazane właśnie wierzycielowi. Taka egzekucja nie podlega ograniczeniom, o których mowa wyżej, co oznacza, że zajęta może być kwota wynikająca z tytułu wykonawczego, do której można doliczyć koszty egzekucji oraz odsetki.
Egzekucja z innych praw majątkowych
Wierzyciel może też wykorzystać to, że dłużnik podpisał umowę ubezpieczeniową i przeprowadzić egzekucję w oparciu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego regulujące egzekucję z innym praw majątkowych (art. 909 kpc i następne). Wówczas komornik dokona na podstawie art. 910 kpc zajęcia prawa majątkowego z tytułu umowy o ubezpieczenie. Odbędzie się to poprzez przesłanie do zakładu ubezpieczeń zawiadomienia o zajęciu tego prawa na pokrycie egzekwowanej należności wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia należności w terminie i kosztami egzekucyjnymi. Zajęcie prawa jest dokonane z chwilą doręczenia zakładowi ubezpieczeń zawiadomienia o zajęciu. Na podstawie art. 9102 § 1 kpc, z mocy takiego zajęcia, wierzyciel może wykonywać wszelkie uprawnienia majątkowe dłużnika wynikające z zajętego prawa, które są niezbędne do zaspokojenia roszczeń wierzyciela w drodze egzekucji. Oznacza to między innymi, że możliwe jest także rozwiązanie np. umowy o ubezpieczeniu na życie. Jest to bowiem działanie prowadzące do powstania wymagalnych wierzytelności, z których mogą być zaspokojone dochodzone należności. Potwierdza to także przepis art. 9116 § 1 kpc, który stanowi, iż zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa następuje z dochodu, jeżeli zajęte prawo przynosi dochód albo z realizacji lub sprzedaży prawa. Wypowiadając w imieniu zobowiązanego umowę organ egzekucyjny związany jest jednak terminem wypowiedzenia umowy zastrzeżonym w umowie ubezpieczenia. Na skutek rozwiązania umowy ubezpieczenia komornik może dokonać zajęcia wartości polisy czy wartości dodatkowej (kwoty zgromadzonej na rachunku polisy z tytułu dodatkowych, nieobowiązkowych składek).
Julia Krupa-Ignaczak, radca prawny w Kancelarii Prawnej Raven Krupa & Stańko sp.k.
Źródło: Kruk S.A.