W 2020 r. Prezes UOKiK Tomasz Chróstny zintensyfikował działania w stosunku do osób, które propagują systemy promocyjne typu piramida. Wydał pierwszą decyzję nakładającą karę finansową w wysokości blisko 450 tys. zł na tak zwanego naganiacza – osobę, która namawiała do udziału w nielegalnym systemie
2020 miał być rokiem szczególnym dla UOKiK ze względu na jubileusz 30-lecia działalności. Chcieliśmy w tym szczególnym czasie dyskutować o przyszłości Urzędu, wyznaczając kierunki działania na kolejną dekadę. Szybko okazało się jednak, że ten rok okazał się wyjątkowy ze względu na sytuację, która dotknęła niemal każdego człowieka na świecie – pandemię COVID-19. Rzeczywistość, w której się znaleźliśmy, wymagała od nas niestandardowych działań. Od razu włączyliśmy się w nowe wyzwania, w tym rządowe prace nad przepisami tarcz antykryzysowych. To był rok bardzo aktywny, który wzmocnił Urząd i pokazał, że wspólnie możemy wiele osiągnąć dla dobra polskich konsumentów i przedsiębiorców oraz całej gospodarki – mówi Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
Tarcze antykryzysowe
Z inicjatywy UOKiK uchwalono przepisy ograniczające pozaodsetkowe koszty kredytów konsumenckich. Rozwiązanie zostało przyjęte, aby chronić przed pułapką nadmiernego zadłużenia konsumentów, dla których pandemia oznaczała obniżenie lub utratę dochodów. Z myślą o osobach w trudnej sytuacji finansowej uchwalono również przepisy wprowadzające tzw. wakacje kredytowe, dzięki którym kredytobiorcy mogli zawiesić spłatę rat na 3 miesiące, jeżeli stracili w wyniku pandemii główne źródło dochodów.
Nowe kompetencje dotyczyły kontroli inwestycji. Prezes UOKiK może zablokować przejęcie strategicznych polskich przedsiębiorstw przez inwestorów spoza Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.
OCHRONA KONKURENCJI
Praktyki ograniczające konkurencję
W 2020 roku Prezes UOKiK wszczął 64 postępowania wyjaśniające i 7 postępowań antymonopolowych. Ponadto wystosował 63 wystąpienia miękkie do przedsiębiorców. Polegają one na żądaniu zmiany bądź eliminacji niedozwolonych działań.
Prezes Urzędu Tomasz Chróstny wydał w 2020 roku 15 decyzji z zakresu praktyk ograniczających konkurencję, z czego 14 dotyczyło niedozwolonych porozumień, a jedna nadużywania pozycji dominującej. Łączne kary finansowe wyniosły 187,2 mln zł. W czterech przypadkach sankcje obniżono dzięki programowi łagodzenia kar leniency. W 2020 r. przedsiębiorcy złożyli trzy wnioski o objęcie tym programem.
Po raz pierwszy Prezes UOKiK wydał decyzje, w których nałożył sankcje finansowe na menadżerów osobiście odpowiedzialnych za niedozwolone porozumienia. Pierwsze rozstrzygnięcie dotyczyło podziału rynku, zmowy cenowej i przetargowej na warszawskim rynku ciepła. Łączne kary wyniosły blisko 120 mln zł i zostały nałożone na spółki z grupy Veolia oraz osobę zarządzającą w Veolia Energia Warszawa. Sankcji uniknęły podmioty z grupy PGNiG, które zdecydowały się na współpracę z UOKiK w ramach programu leniency. Druga decyzja uwzględniająca kary dla menedżerów dotyczyła zmowy wiodących sieci fitness w Polsce. Stronami niedozwolonych uzgodnień było 16 przedsiębiorców i 6 osób zarządzających. Łączne sankcje nałożone na spółki przez Prezesa UOKiK wyniosły ponad 32 mln zł, natomiast na menadżerów – ok. 800 tys. zł.
Kontrola koncentracji
Ochrona konkurencji to także kontrola koncentracji. W 2020 roku Prezes Urzędu wszczął 264 postępowania, w których sprawdzał, czy fuzje i przejęcia nie wpłyną negatywnie na konkurencję. Prezes Urzędu wydał 243 zgody na transakcje, z czego jedną zgodę warunkową.
W 2020 r. Prezes UOKiK wydał również dwie decyzje związane ze sprawą budowy gazociągu Nord Stream 2. Pierwsza z nich to kara 212,9 mln zł kary dla Gazpromu za nieudzielenie informacji w trwającym postępowaniu. Druga dotyczy nałożenia kar za budowę gazociągu bez wymaganej zgody Prezesa UOKiK. Prezes Urzędu nałożył ponad 29 miliardów zł kary na Gazprom i ponad 234 miliony zł na pięć pozostałych spółek uczestniczących w przedsięwzięciu.
Pomoc publiczna
Pomoc publiczna jest ingerencją państwa w mechanizmy wolnego rynku, dlatego stosowana jest w ograniczonym zakresie. UOKiK wstępnie ocenia wsparcie indywidualne i programy pomocowe. Urząd na niespotykaną dotąd skalę wspierał inne resorty przy tworzeniu 20 rządowych projektów programów pomocowych przewidujących warunki udzielania pomocy publicznej w związku z COVID-19. Do końca 2020 r. pomocy udzielono ponad 8,5 mln razy, z czego ponad 7,5 mln to przypadki związane z kryzysem wywołanym epidemią koronawirusa – mówi Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
Łącznie za pośrednictwem Urzędu w 2020 r. notyfikowano Komisji 52 projekty przewidujące udzielenie pomocy publicznej, w tym 47 dotyczących programów pomocowych i 5 dotyczących pomocy indywidualnej. KE zaakceptowała 38 projektów pomocowych.
Przewaga kontraktowa
– W oparciu o przepisy dotyczące przewagi kontraktowej sprawdziliśmy, czy 100 największych podmiotów w branży rolno-spożywczej płaci na czas swoim partnerom handlowym oraz czy nie zmieniły wobec dostawców w sposób negatywny polityki handlowej. Dzięki tej interwencji większość przedsiębiorców wypłaciła zaległości i wycofała się z niekorzystnych dla drugiej strony zmian w umowach. Do dostawców trafiło ponad pół miliarda zł zaległych należności, co nie byłoby możliwe bez naszej interwencji – mówi Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
W 2020 roku Prezes UOKiK wydał 5 decyzji dotyczących nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolno-spożywczymi. Wszczął 36 postępowań wyjaśniających oraz 6 właściwych. Ponadto skierował 10 wystąpień miękkich do przedsiębiorców.
Łączne kary za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej wyniosły 725,1 mln zł. Największa z nich – ponad 723 mln zł – dotyczyła Jeronimo Martins Polska. Spółka stosowała nieuczciwe rabaty wobec dostawców produktów, głównie owoców i warzyw.
Zatory płatnicze
1 stycznia 2020 r. wszedł w życie pakiet przepisów ograniczających zatory płatnicze, który dał Prezesowi UOKiK kompetencje do prowadzenia postępowań w nowym obszarze. Zgodnie z oceną skutków regulacji do ustawy w pierwszym roku obowiązywania nowego prawa planowano realizację 50 postępowań antyzatorowych. Tymczasem Prezes UOKiK wszczął w 2020 r. 100 postępowań w tych sprawach.
Ochrona zbiorowych interesów konsumentów i niedozwolone postanowienia umowne
Prezes UOKiK wszczął 49 postępowań w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz dotyczących uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone, a także 88 postępowań wyjaśniających. Wydał 76 decyzji, w których nałożył łącznie 444,3 mln zł sankcji pieniężnych. Urząd podejmował liczne działania miękkie: wystosowano 360 wystąpień do przedsiębiorców o zmianę praktyki. Ponadto 561 razy wydano istotny pogląd w sprawie dla osób walczących o swoje prawa w sądzie.
W 2020 r. Prezes UOKiK Tomasz Chróstny zintensyfikował działania w stosunku do osób, które propagują systemy promocyjne typu piramida. Wydał pierwszą decyzję nakładającą karę finansową w wysokości blisko 450 tys. zł na tak zwanego naganiacza – osobę, która namawiała do udziału w nielegalnym systemie.
Urząd był również aktywny na rynku finansowym. Efektem były decyzje wobec banków dotyczące m.in. stosowanych klauzul niedozwolonych w umowach kredytów hipotecznych odnoszących się do walut obcych. Prezes UOKiK kwestionował postanowienia nieprecyzyjnie i niejednoznacznie określające zasady wyliczania wysokości kursów walut obcych, w oparciu o które banki przeliczały raty kredytów. W 2020 r. Prezes UOKiK wydał 6 decyzji w tych sprawach, w których uznał postanowienia wzorców umów za niedozwolone i zakazał ich stosowania.
Oprócz prowadzonych postępowań i wydawanych decyzji na uwagę zasługuje również rozpoczęcie projektu dotyczącego wykorzystania sztucznej inteligencji. Jego celem jest opracowanie i wdrożenie narzędzia opartego na sztucznej inteligencji, które będzie służyć wsparciu pracy Urzędu i zwiększeniu efektywności wykrywania naruszeń praw konsumentów.
Bezpieczeństwo produktów i nadzór rynku
Ochrona konsumentów obejmuje również bezpieczeństwo produktów. UOKiK analizuje wyniki kontroli Inspekcji Handlowej i napływające sygnały, w szczególności skargi konsumenckie oraz powiadomienia od organów nadzoru innych państw członkowskich UE w ramach unijnego systemu RAPEX.
W 2020 r. Prezes UOKiK zainicjował 133 sprawy z zakresu ogólnego bezpieczeństwa produktów, w tym 82 czynności wyjaśniające oraz 51 postępowań administracyjnych. Działania te najczęściej dotyczyły mebli, wózków dziecięcych oraz hulajnóg sportowych.
W 2020 r. Urząd otrzymał 319 dobrowolnych powiadomień od przedsiębiorców o produktach stwarzających zagrożenie, z czego blisko 90 proc. dotyczyło pojazdów mechanicznych.
Ponadto UOKiK zainicjował 316 spraw z zakresu zgodności wyrobów z unijnymi wymaganiami, w tym 96 czynności wyjaśniających oraz 220 postępowań administracyjnych. Działania te dotyczyły najczęściej zabawek oraz sprzętu elektrycznego.
Inspekcja Handlowa
– Prezes UOKiK dba o bezpieczeństwo produktów w Polsce także poprzez nadzór nad Inspekcją Handlową. Urząd planuje, koordynuje i monitoruje kontrole prowadzone przez Wojewódzkie Inspektoraty Inspekcji Handlowej (WIIH), a także analizuje ich wyniki. W 2020 r. Inspekcja Handlowa przeprowadziła łącznie ponad 11,8 tys. kontroli. Sprawdzano m.in. produkty włókiennicze, zabawki, kotły na paliwo stałe, prowadzono także kontrole legalności i rzetelności działania sklepów i punktów gastronomicznych – wszelkie te działania realizowany jeden nadrzędny cel, jaki jest dbałość o bezpieczeństwo produktów i usług dla polskich konsumentów – mówi Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
2020 r. przyniósł również ważną zmianę w systemie kontroli jakości produktów w Polsce. 1 lipca Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) przejęła dotychczasowe kompetencje IH w zakresie produktów żywnościowych.
Jakość paliw
UOKiK jest odpowiedzialny również za zarządzanie systemem monitorowania i kontrolowania jakości paliw. W zakresie paliw ciekłych, w 2020 r. IH skontrolowała łącznie 1 392 stacje paliw i 24 hurtownie oraz producentów i magazynujących paliwa. Wymagań jakościowych nie spełniło 1,88 proc. z 1 491 przebadanych laboratoryjnie próbek. Nieprawidłowości znacznie częściej dotyczyły oleju napędowego niż benzyny. IH skontrolowała również 352 stacje oferujące gaz skroplony LPG i 4 hurtownie. Wymagań jakościowych nie spełniło łącznie 0,84 proc. z 356 przebadanych laboratoryjnie próbek.
Laboratoria
Badania laboratoryjne służą eliminowaniu z rynku produktów niespełniających wymagań lub stwarzających zagrożenie dla konsumentów. 2020 r. przyniósł zmiany organizacyjne systemu laboratoriów UOKiK. od 1 lipca 2020 r. 5 laboratoriów zostało włączonych do Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS). W strukturach UOKiK pozostały 3 laboratoria wykonujące badania paliw ciekłych, zabawek, produktów włókienniczych i innych artykułów nieżywnościowych. W 2020 r. laboratoria UOKiK zbadały łącznie 1 977 próbek, w których sprawdzono 23 931 parametrów.
Legislacja
Prezes UOKiK jako organ administracji centralnej angażuje się także w tworzenie skutecznych regulacji prawnych. W 2020 r. Urząd przeanalizował blisko 1000 projektów aktów rządowych, aby zaopiniować je pod względem potencjalnego wpływu na konkurencję i sytuację konsumentów.
Edukacja
Ważna w działaniach UOKiK jest również edukacja konsumentów i przedsiębiorców. W tym kontekście warto wspomnieć o kampanii „Sprawdzaj, czytaj, pytaj”, która przestrzegała m.in. przed lokowaniem pieniędzy w systemy promocyjne typu piramida czy inwestycje alternatywne. Rozpoczęliśmy również cykl „UOKiK testuje”. Laboratoria UOKiK zbadały i porównały jakość różnych produktów codziennego użytku. Dzięki wynikom tych testów konsumenci mogą w bardziej świadomy sposób dokonywać zakupów.
– Wydawane decyzje, prowadzone postępowania oraz aktywność legislacyjna są na bieżąco komunikowane opinii publicznej. Ważne jest również to, co dzieje się wewnątrz Urzędu. W 2020 roku rozpoczęliśmy przebudowę instytucji, aby jeszcze lepiej sprostać wyzwaniom nadchodzącej dekady, usprawnić organizację i poprawić efektywność. W 2020 r. zmianie uległa struktura Urzędu, następowało dalsze wzmocnienie kompetencyjne i kadrowe. To był rok bardzo aktywny, który wzmocnił Urząd i pokazał, że wspólnie możemy wiele osiągnąć dla dobra polskich konsumentów i przedsiębiorców oraz całej gospodarki. Zapraszam do lektury sprawozdania dostępnego na stronie uokik.gov.pl aby dokładnie zapoznać się z tym, czego dokonaliśmy wspólnie w tym trudnym 2020 roku – mówi Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
Źródło: UOKiK