W przypadku zbywania nieruchomości przez jednostki samorządu terytorialnego osobom fizycznym i prawnym pierwszeństwo w ich nabyciu przysługuje osobie, która jest najemcą lokalu mieszkalnego, a najem został nawiązany na czas nieoznaczony.
Gminy nie mają obowiązku wyprzedawania swoich zasobów lokalowych ani stosowania bonifikat dla najemców tych lokali. Zasady wykupu mieszkań komunalnych określają uchwały poszczególnych dzielnic lub gmin w danej miejscowości, które wydawane są na podstawie ustawy o gospodarce nieruchomościami.
W przypadku gdy gmina zdecyduje się na sprzedaż mieszkań komunalnych, wówczas pierwszeństwo w nabyciu takiego lokalu mają najemcy. Wynika to z art. 34 ust. 1 pkt 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami (dalej Ustawy). Zgodnie z powyższym artykułem w przypadku zbywania nieruchomości osobom fizycznym i prawnym pierwszeństwo w ich nabyciu przysługuje temu, kto jest najemcą, pod warunkiem iż umowa najmu zawarta została na czas nieoznaczony.
Procedura przygotowania mieszkania do sprzedaży (m.in. wycena mieszkania) i sama transakcja sprzedaży może trwać w zależności od gminy, od kilku do kilkunastu miesięcy. Zgodnie z art. 34 ust. 4 Ustawy zawiadamia się na piśmie osoby wskazane w art. 34 ust. 1 pkt 3 Ustawy o przeznaczeniu nieruchomości do zbycia oraz o przysługującym im pierwszeństwie w nabyciu tej nieruchomości, pod warunkiem złożenia wniosku o nabycie oraz niezbędnych dokumentów (decyzja o przydziale najmu, umowa najmu, zaświadczenie o zameldowaniu, kserokopia dowodu osobistego) do wydziału w gminie, odpowiadającego za lokale komunalne w terminie określonym w zawiadomieniu. Jak ustawa wskazuje termin ten nie może być krótszy niż 21 dni od dnia otrzymania zawiadomienia. Należy zaznaczyć, że warunkiem zachowania przez najemców pierwszeństwa do lokalu jest złożenie wniosku o nabycie nieruchomości przed upływem terminu określonego w zawiadomieniu.
Od wartości rynkowej mieszkania, ustalonej przez rzeczoznawcę, gmina może przyznać kupującemu najemcy bonifikatę, która może teoretycznie wynosić od 1 do 99%. Sprzedaż lokalu wiąże się ze sprzedażą również udziału w nieruchomości wspólnej, jako prawa związanego z własności lokalu. Istotne jest, iż bonifikata udzielona od wartości lokalu mieszkalnego dotyczy również udziału w prawie własności lub w prawie użytkowania wieczystego. Nierzadko bonifikaty sięgają 90% – wówczas najemca może przejąć na własność zajmowany przez siebie lokal komunalny za 10% jego wartości rynkowej. Jednakże jak stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z 8 grudnia 2009 r., udzielenie bonifikaty od ustalonej ceny sprzedaży lokalu mieszkalnego jest wyłącznie uprawnieniem, a nie obowiązkiem właściwego organu (II SA/Łd 634/09). Oznacza to, że gmina sprzedając taką nieruchomość, może, ale wcale nie musi, ustaloną na poziomie wartości nieruchomości cenę obniżyć.
Zgodnie z art. 68 ust. 1 Ustawy właściwy organ tj. wójt, burmistrz, prezydent miasta na podstawie uchwały rady gminy udziela bonifikaty. Od nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami, która weszła w życie 7 stycznia 2010 roku, uchwała rady gminy może mieć charakter generalny, a nie tylko indywidualny. W związku z tym rada gminy ma kompetencje do wydania ogólnych przepisów, na podstawie których wójt może udzielić bonifikaty. Rada gminy może podjąć uchwałę w sprawie zasad sprzedaży lokali stanowiących własność gminy, w której w sposób zróżnicowany określi wysokość bonifikat, uzależniając je od szczegółowych warunków dotyczących zbywanych nieruchomości, jak np. powierzchnia lokalu, jego stan techniczny, data budowy, liczba lokali w budynku itp. Trudno kwestionować również uprawnienie właściwych organów gminy do zastosowania bonifikaty od części ceny sprzedaży (por. wyrok NSA z dnia 7 września 2005 r., I OSK 193/05, LEX nr 194736).
Należy pamiętać, iż w sytuacji gdy nabywca nieruchomości zbył nieruchomość lub wykorzystał ją na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty (inne cele niż mieszkaniowe), w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat licząc od dnia nabycia, jest on zobowiązany do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Zwrotu dokonuje się na żądanie wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Powyższy obowiązek zwrotu bonifikaty wynika bezpośrednio z art. 68 ust. 2 Ustawy.
Oczywiście nie w każdej sytuacji przepisy o zwrocie bonifikaty znajdą zastosowanie. Zgodnie z art. 68 ust 2a przepisu o zwrocie bonifikaty nie stosuje się między innymi w przypadku sprzedaży lokalu mieszkalnego, jeśli środki uzyskane z jego sprzedaży przeznaczone zostaną w ciągu 12 miesięcy na nabycie innego lokalu mieszkalnego albo nieruchomości przeznaczonej lub wykorzystanej na cele mieszkaniowe. Gmina nie może żądać zwrotu bonifikaty także w sytuacji, gdy nabywca dokonał przed upływem ustawowego terminu zamiany mieszkania na inny lokal albo nieruchomość mieszkalną. Zwrot nie następuje również, jeżeli mieszkanie zostało zbyte na rzecz osób bliskich tj. zstępnych, wstępnych, rodzeństwa, dzieci rodzeństwa, małżonka czy osoby przysposobionej, która pozostaje ze zbywcą faktycznie we wspólnym pożyciu. Należy jednak zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 68 ust 2b Ustawy, osoba bliska nie może przed końcem pięcioletniego terminu biegnącego od pierwszego nabycia zbyć nieruchomości ani wykorzystać jej na inne cele niż mieszkalne.
Warto także dodać, że do dnia 26 stycznia 2012 roku art. 68 ust. 2 w związku z ust. 2a pkt 5 Ustawy, był interpretowany na niekorzyść osób, które uzyskały bonifikatę i w przeciągu okresu 5 lat zbyły nieruchomość. Osoby takie były zobowiązane do zwrotu całej zwaloryzowanej bonifikaty, o ile nie przeznaczyły w całości uzyskanych środków w ciągu 12 miesięcy na nabycie innego lokalu mieszkalnego albo nieruchomości przeznaczonej lub wykorzystanej na cele mieszkaniowe.
Sąd Najwyższy w uchwale z 26 stycznia 2012 r. (sygn. akt III CZP 87/11) stwierdził jednak, iż nabywca lokalu mieszkalnego z bonifikatą, który zbył ten lokal przed upływem pięciu lat od dnia nabycia, ma obowiązek zwrotu części bonifikaty w wysokości proporcjonalnej do kwoty uzyskanej ze zbycia, nie przeznaczonej na nabycie innego lokalu mieszkalnego (art. 68 ust. 1 i ust. 2a pkt 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.).
Źródło: HILLS LTS