Zastaw rejestrowy stanowi jeden z najpopularniejszych sposobów zabezpieczenia roszczeń. Wykorzystywany jest chętnie przez wierzycieli udzielających drobnych kredytów, czy pożyczek.
W odróżnieniu od zabezpieczenia hipotecznego zastaw rejestrowy pozwala na wykorzystanie poszczególnych składników majątku, które mogą być zabezpieczeniem zobowiązania. Zatem, aby uzyskać pożyczkę możemy zastawić np. nasz samochód.
Zastaw rejestrowy jest szczególną kategorią zastawu unormowaną w ustawie z dnia 6 grudnia 1996 r. – o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz.U.2009.67.569 z późn. zm.). Ustawa ta ma charakter regulacji szczególnej, wyłączającej przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – kodeks cywilny (Dz.U.1964.16.93 z późn. zm.). Jednakże w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie, do zastawu rejestrowego stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.
Jak skorzystać z zastawu?
Celem zastawu rejestrowego jest zabezpieczenie danej wierzytelności (wierzytelność to uprawnienie wierzyciela do żądania spełnienia przez dłużnika danego zobowiązania). Z chwilą ustanowienia zastawu wierzyciel nabywa prawo, na mocy którego będzie mógł dochodzić zaspokojenia z obciążonej rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością. Będzie miał też pierwszeństwo przed innymi wierzycielami właściciela obciążonej rzeczy. Należy podkreślić, że owo pierwszeństwo w zaspokojeniu należności zabezpieczonych zastawem rejestrowym może zostać ograniczone wyłącznie na mocy odrębnych przepisów. I tak, na gruncie przepisów postępowania cywilnego – stanowiących o podziale kwot uzyskanych z egzekucji – należności zabezpieczone zastawem rejestrowym, zostały zaliczone do kategorii V, w ślad za należnościami określonymi w art. 1025 §1 pkt 1 – 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.1964.43.296 z późn. zm.).
Do skutecznego ustanowienia zastawu rejestrowego wymagane jest jednoczesne spełnienie się dwóch przesłanek. Po pierwsze konieczne jest zawarcie umowy o ustanowienie tego zastawu, czyli tzw. umowy zastawniczej. Powinna być ona zawarta pomiędzy osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą), a wierzycielem (zastawnikiem). Umowę taką należy zawrzeć w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Powinna ponadto zawierać datę podpisania, imiona i nazwiska (bądź też nazwę) oraz adres zastawnika, zastawcy, czy też dłużnika (w sytuacji, gdy nie jest on jednocześnie zastawcą). W umowie należy też dokładnie określić przedmiot zastawu oraz zobowiązania zabezpieczonego zastawem wraz z określeniem tzw. „najwyższej sumy zabezpieczenia”. Przesądza ona w tym wypadku o górnej granicy zabezpieczenia. W ten sposób wierzyciel, oprócz należności głównej, może zabezpieczyć, także odsetki, koszty postępowań, a także inne roszczenia uboczne wskazane przez strony w umowie zastawniczej.
Drugim warunkiem skutecznego ustanowienia zastawu rejestrowego jest uzyskanie wpisu do rejestru zastawów prowadzonego przez właściwy sąd rejonowy. Właściwy, czyli funkcjonujący w okręgu, w którym znajduje się miejsce zamieszkania albo siedziba zastawcy. Sąd dokonuje wpisu do rejestru zastawów na wniosek zastawnika lub zastawcy. Do wniosku należy dołączyć umowę zastawniczą. Wniosek o wpis do rejestru składa się na urzędowym formularzu dostępnym na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości.
Kto może ustanowić zastaw rejestrowy?
Na gruncie obowiązujących przepisów prawa każdy podmiot posiadający zdolność prawną może stać się stroną umowy o ustanowienie zastawu rejestrowego. To oznacza, że stronami umowy zastawniczej mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne, jak i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, ale którym odrębne przepisy przyznają osobowość prawną. Warto zwrócić uwagę, że spółka cywilna – jako nie posiadająca osobowości prawnej – nie może zawrzeć umowy zastawniczej. W takiej sytuacji stronami umowy będą wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki. Oczywiście w granicach określonych w umowie spółki lub w uchwale wspólników.
Co możemy zastawić?
Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome (np. pojazdy mechaniczne, urządzenia, materiały, towary, wyroby), a także zbywalne prawa majątkowe (np. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, prawa własności udziałów). Wyłączone są tu prawa majątkowe mogące być przedmiotem: hipoteki, wierzytelności na których ustanowiono hipotekę, statków morskich oraz statków w budowie mogących być przedmiotem hipoteki morskiej.
Zastawu rejestrowego nie można więc ustanowić na niezbywalnych, ograniczonych prawach rzeczowych takich jak: użytkowanie, służebności osobiste, a ponadto na prawie odkupu, prawie pierwokupu oraz prawie dożywocia. W pozostałym zakresie, przedmiotem zastawu rejestrowego nie mogą być nieruchomości, a ponadto prawa, które podlegają obciążeniu hipoteką w oparciu o przepisy ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. – o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U.2001.124.1361 z późn. zm.). Do tego typu praw należy zaliczyć prawo użytkowania wieczystego wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym gruncie stanowiącymi własność użytkownika wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, a także wierzytelności, które zostały zabezpieczone hipoteką.
Kiedy wygasa zastaw?
Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym powoduje wygaśnięcie zastawu rejestrowego. (czyli np. spłata pożyczki). Warto pamiętać, że strony umowy zastawniczej mogą w sposób odmienny uregulować skutki wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym. Strony takiej umowy mogą przede wszystkim określić nową wierzytelność zabezpieczoną zastawem, z zastrzeżeniem wymogów określonych w ustawie. Wymogi te sprowadzają się do określenia stosunku prawnego, z którego wynika lub może wynikać nowa wierzytelność. Należy też wskazać termin, w którym powinien powstać nowy stosunek prawny (nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy od dnia wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej zastawem) oraz najwyższą sumę zabezpieczenia dla nowej wierzytelności. Suma ta nie może być przy tym wyższa od tej pierwotnie ujawnionej w rejestrze zastawów.
Niezależnie od powyższych kryteriów zastaw rejestrowy wygasa i podlega wykreśleniu z rejestru zastawów po upływie dwudziestu lat od chwili wpisu. Aby jednakże uniknąć wykreślenia zastawu rejestrowego z urzędu, strony umowy zastawniczej mogą postanowić o utrzymaniu zastawu na czas dalszy, nie dłuższy niż dziesięć lat. Aby to uczynić, należy złożyć do rejestru zastawów odpis umowy zastawniczej.
Suzana Zatoń
Źródło: Kruk S.A.