W efekcie coraz prężniej rozwijającej się technologii blockchain, pojawia się coraz szerszy wachlarz możliwości jej wykorzystania. Jedną z nich jest – zyskująca na popularności w ostatnich latach – idea smart kontraktów, które pod niektórymi względami są bezpieczniejsze i bardziej praktyczne od tradycyjnych form umowy.
Potwierdzeniem owej popularności jest między innymi fakt, że Malta – będąca od lat prekursorem technologii blockchain – w listopadzie 2018 roku wprowadziła szereg ustaw, które dotyczą smart kontraktów, wprowadzając jednocześnie definicję legalną tego pojęcia. W definicji tej smart kontrakt został określony jako porozumienie technologiczne składające się z protokołu komputerowego lub z umowy zawartej w całości lub w części w elektronicznej formie, która jest możliwa do zautomatyzowania oraz egzekwowania przez kod komputerowy, pomimo, że niektóre jej części mogą wymagać ingerencji człowieka i jego kontroli, a które mogą być egzekwowane zwykłymi metodami prawnymi lub poprzez zmieszanie obu tych metod.
Bazując na ww. definicji można stwierdzić, że smart kontrakt jest programem komputerowym bądź protokołem transakcji działającym w sieci blockchain, który zostaje uruchomiony (zrealizowany) w momencie gdy zostaną spełnione wprowadzone wcześniej do niego warunki. Oznacza to, że w przypadku wypełnienia wzajemnych zobowiązań stron opartych na założeniu, że jeżeli X, to Y, wprowadzonych do sieci blockchain, dochodzi do automatycznej realizacji smart kontraktu. Smart kontrakty przyjmują formę samoobsługowych aplikacji bazujących na sieci, z których tą najbardziej znaną jest Ethereum. Ich działanie polega na tym, że umowa zostaje automatycznie potraktowana jako wykonana w przypadku ziszczenia się jej warunków. Zatem smart kontrakt odwzorowuje charakter umowy tradycyjnej, gdyż strony umawiają się na pewne warunki na wyżej już wspomnianej zasadzie jeżeli ziści się zdarzenie X, wówczas nastąpi realizacja zdarzenia Y. Po zrealizowaniu zdarzeń X oraz Y warunki umowy (zapisane wcześniej w łańcuchu blockchain) są natychmiast realizowane. Jednocześnie z uwagi na charakterystykę sieci blockchain wyeliminowane zostaje ryzyko oszustwa bądź fałszerstwa, gdyż do podglądu takiego kontraktu dostęp ma każdy użytkownik tejże sieci. Zawieranie smart kontraktów jest zatem prostsze i szybsze od zawierania umów klasycznych, a także pozwala na dokonywanie wiarygodnych transakcji bez ingerencji jakichkolwiek pośredników w postaci chociażby notariusza, agenta czy banku.
Ponadto, z uwagi na w pełni zautomatyzowany proces zawarcia takiego smart kontraktu, brak tu miejsca na błędy spowodowane czynnikiem ludzkim, zaś sam przebieg transakcji weryfikowany jest przez program komputerowy.
Z praktycznego punktu widzenia ideę smart kontraktów można zobrazować przenosząc ją na grunt zakupów internetowych. W obecnej formie dokonujemy zakupu, a następnie przelewu korzystając z usług pośrednika, jakim w tym przypadku jest bank. Zatem narażamy się na popełnienie błędu przez pośrednika. Wykorzystując formę smart kontraktu przelewu dokonuje się bezpośrednio do sprzedającego, co umożliwia szybsze sfinalizowanie transakcji, gdyż zachodzi ona wyłącznie na linii sprzedający-kupujący.
Smart kontrakty mogą być wykorzystywane także przy bardziej zaawansowanych transakcjach, jak choćby przy sprzedaży nieruchomości. W przypadku zawierania umowy sprzedaży nieruchomości w tradycyjnej formie wymaga ona spełnienia szeregu formalności i zaangażowania w ten proceder pośredników takich jak np. notariuszy czy banków. W przypadku zakupu nieruchomości za pomocą smart kontraktu brak jest konieczności angażowania ww. pośredników, zaś sama transakcja odbywa się bezpośrednio pomiędzy sprzedającym a kupującym. Dzięki technologii blockchain zabezpieczonymi w systemie pozostają zarówno pieniądze na zakup nieruchomości, jak i prawo własności, które w przypadku ziszczenia się warunków umowy zostają rozdystrybuowane do obu stron kontraktu w tym samym czasie. Trzeba jednak pamiętać, że wyżej wskazane rozważania, biorąc pod uwagę prawo polskie, mają wymiar jedynie teoretyczny, ponieważ zgodnie z naszym prawem umowa sprzedaży nieruchomości musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
Odnosząc się do kwestii regulacji prawnych dotyczących smart kontraktów, aktualnie w Polsce brak jest przepisów prawa regulujących bezpośrednio tę instytucję, na chwilę obecna nie istnieje również jej definicja. Nie oznacza to jednak, że nie mogą one być wykorzystywane w obrocie cywilnym, czy gospodarczym albowiem prawo polskie w żaden sposób nie zabrania zawierania umów w taki sposób. Kodeks cywilny stanowi o dowolności formy wyrażenia woli, zaś sam sposób zawierania umów jest ujęty bardzo szeroko. Art. 60 Kodeksu cywilnego stanowi nawet wprost o możliwości złożenia oświadczenia woli w sposób elektroniczny, nie precyzując jednak sposobu złożenia takiego oświadczenia. Oznacza to, że nie jest zabronione zawieranie umów w takiej formie. Każdorazowo jednak, tak jak przy innych formach umów, należy mieć na uwadze ograniczenia ustawowe oraz zasady współżycia społecznego.
Zerkając w stronę prekursorów technologii blockchain, jakimi są np. Malta czy Estonia, śledząc funkcjonalność smart kontraktów, wydaje się jedynie kwestią czasu wprowadzenie szczegółowych regulacji prawnych w tym zakresie, także i w ustawodawstwie polskim.
Autor: Adam Wawrzeńczyk