Wsparcie jakiego udzieliły lub pomogły zorganizować i wdrożyć banki w tak trudnym czasie pandemii miało charakter wielowymiarowy. W tym artykule skoncentrujemy się na dwóch obszarach, które naszym zdaniem miały największe znaczenie w 2020 roku. Pozwoli to zrozumieć olbrzymią rolę banków dla całego systemu pomocy, który został uruchomiony w związku z zachwianiem się gospodarki wywołanym pandemią.
Tarcza antykryzysowa
Pierwszy wymiar pomocy – może nie tak łatwy do wychwycenia przez postronnego obserwatora był związany ze wsparciem udzielonym przez Polski Fundusz Rozwoju dla mikrofirm, małych i średnich przedsiębiorstw w ramach rządowego programu wsparcia ARKA. Przypomnijmy, wsparcie finansowe jakiego udzielił PFR miało na celu przeciwdziałanie szkodom i zagrożeniom wywołanym pandemią, za które uznano:
- znaczący spadek przychodów i utratę dochodów przedsiębiorstw w wielu sektorach gospodarki;
- całkowite zamknięcie działalności przedsiębiorstw w branżach objętych ścisłymi restrykcjami sanitarnymi;
- powstanie zatorów płatniczych, ryzyko utraty płynności w związku z brakiem wpływów operacyjnych, uniemożliwiające dokonywanie płatności oraz bieżące regulowanie zobowiązań, w tym wynagrodzeń pracowników;
- powstanie strat finansowych przedsiębiorstw, wynikających z sytuacji nadzwyczajnej w postaci pandemii;
- zagrożenie masowym wzrostem liczby upadłości przedsiębiorstw i w związku z tym wzrostem bezrobocia[1].
W związku z tymi zagrożeniami zidentyfikowano olbrzymią lukę finansową w sektorze gospodarczym i głównym celem programu stało się przywrócenie stabilności finansowej i zwiększenie bezpieczeństwa gospodarczego. Ryzyko masowych upadłości mogło być zażegnane jedynie poprzez szybkie udostępnienie środków finansowych na rzecz mikrofirm oraz przedsiębiorstw z sektora MŚP, które stanowią główny motor rozwoju gospodarczego oraz wzrostu PKB. Natomiast w kolejnej edycji programu skupiono się na branżach najbardziej dotkniętych długim okresem zamrożenia.
Tu można zadać pytanie na czym polegała rola banków skoro środki zostały udostępnione przez Polski Fundusz Rozwoju.
Jak wspomniano, kluczem do sukcesu tego programu było zapewnienie szybkiej dystrybucji środków oraz stworzenie łatwo dostępnych procedur składania wniosków i weryfikacji beneficjentów rządowego programu. Z pomocą PFR przyszły właśnie banki, które zaangażowały tysiące swoich pracowników do opracowania i uruchomienia w ramach systemów bankowości elektronicznej infrastruktury obsługującej obie edycje programu rządowego. Jeszcze raz banki udowodniły, że są światowymi liderami w dziedzinie bankowości elektronicznej, która z powodzeniem została wykorzystana do masowej i szybkiej dystrybucji środków finansowych. Ten sukces bazował między innymi na wcześniejszych doświadczeniach w innym masowym programie – flagowym programie wsparcia dla rodzin 500+, który również jest dystrybuowany przy wykorzystaniu infrastruktury banków.
Z informacji przekazanych przez PFR wynika, że w ramach tarczy finansowej PFR wypłacono prawie 61 mld złotych.
Wakacje kredytowe
Drugi znaczący wkład banków w przeciwdziałanie skutkom pandemii to poniesienie przez banki kosztów związanych z tzw. wakacjami kredytowymi.
Po pierwsze, już w marcu 2020 roku banki wraz ze Związkiem Banków Polskich opracowały pozaustawowe instrumenty wsparcia dla swoich klientów, które miały służyć przywróceniu płynności. Na czym polegała ta pomoc i kogo obejmowała? Pomoc objęła zarówno klientów indywidualnych, mikro i makro jak również dużych przedsiębiorców. Podstawowa pomoc sprowadzała się do odroczenia spłat rat kapitałowych lub kapitałowo-odsetkowych oraz wydłużania okresów dostępności kredytów odnawialnych dla przedsiębiorców na okres do 6 miesięcy.
Po drugie, omawiając wsparcie banków dla Polaków podczas pandemii nie można zapomnieć o ustawowych wakacjach kredytowych, których koszty poniosły również banki, a które służyły stabilności gospodarki. Przypomnijmy regulację ustawową[2]. Uprawnionymi do skorzystania z wakacji kredytowych byli konsumenci, którzy zostali poszkodowani przez pandemię tj. tacy, którzy utracili pracę lub inne główne źródło dochodu. Chodziło o pomoc dla tych, którzy znaleźli się w największej potrzebie. Pomoc natomiast polegała na zawieszeniu obowiązku zapłaty jakichkolwiek opłat związanych z kredytem (za wyjątkiem składek ubezpieczeniowych) na okres trzech miesięcy, przy czym okres zawieszenia nie wchodził w okres kredytowania.
Z informacji przekazanych przez Biuro Informacji Kredytowej z 18 lutego 2021 roku wynika, że wakacjami kredytowymi objętych było ok. 955 tys. rachunków kredytowych na 82,07 mld zł.
Powyższe przykłady wsparcia zrealizowanego przez banki świadczą o olbrzymim zaangażowaniu banków w misję społeczną ratowania polskiej gospodarki w okresie pandemii. Nie ulega wątpliwości, że w okresie tej największej próby banki podjęły konkretne działania mające na celu stabilizację gospodarki i były to zarówno działania oddolne jak również wspierające pomoc oferowaną przez Państwo. Koszty tej pomocy poniosły banki, a uczyniły to w najwyższym interesie bezpieczeństwa i dobrobytu Polaków. Świadczy to też o dojrzałości oraz stabilności systemu bankowego w Polsce, który warto chronić przed destabilizacją.
[1] https://pfr.pl/tarcza.html, https://pfr.pl/oferta.html?clientType=Mikroprzedsiebiorca, https://pfr.pl/oferta.html?clientType=MSP.
[2] Art. 31 fa-fc ustawy z dnia 02 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID – 19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U poz.374,567,568,695 I 875) – dalej Ustawa.
Autorzy:
Magdalena Szwarc-Bakuła, dyrektor Departamentu Obsługi Prawnej Biznesu Santander Bank Polska S.A.
Radca prawny, dr hab. Łukasz Gasiński, partner w Rymarz-Zdort