Starzenie się społeczeństwa ma znaczący wpływ na system emerytalny.
Zgodnie z prognozami demograficznymi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) [1], udział osób w wieku poprodukcyjnym w społeczeństwie wzrośnie z obecnych 16,8% do 29% w 2040 r., a następnie do 37,3% w 2060 r.[2]
W 2007 r. na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadały 553 osoby w wieku nieprodukcyjnym[3]. W 2060 r. na 1000 osób w wieku produkcyjnym będzie przypadać – zgodnie z prognozą demograficzną – 1070 osób w wieku nieprodukcyjnym. Oznacza to, że coraz mniej pracujących będzie finansować świadczenia emerytalne zwiększającej się grupy osób w wieku emerytalnym.
Potwierdzają to prognozy Unii Europejskiej[4], według których w Polsce w 2060 r. może być więcej nieaktywnych zawodowo osób starszych niż osób pracujących, a stosunek przeciętnej emerytury do średniej pensji w gospodarce może spaść z 56% w 2007 r. do 31% w 2060 r. Szacuje się[5], że emerytura wypłacana z dwóch obowiązkowych filarów (ZUS i OFE) będzie za ok. 35 lat o ponad połowę niższa od ostatniego miesięcznego wynagrodzenia osoby przechodzącej na emeryturę – stopa zastąpienia brutto[6] może spaść z 63,2% w 2006 r. do 47,5% w 2046 r.
Jak w tej sytuacji można zadbać o wyższą emeryturę?
Można podwyższyć stopę życiową po zakończeniu aktywności zawodowej samodzielne oszczędzając na emeryturę. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF) proponuje cztery kroki:
Krok 1. Sprawdzić na jaką emeryturę można liczyć z dwóch obowiązkowych filarów (ZUS i OFE).
Pomocny może być kalkulator emerytalny KNF.
Krok 2. Regularnie (np. raz na kwartał) sprawdzać wyniki inwestycyjne OFE.
To nieprawda, że wszystkie OFE osiągają takie same stopy zwrotu z inwestycji. Dlatego warto śledzić wyniki inwestycyjne osiągane przez poszczególne fundusze w długim terminie i stabilność wyników. Źródłem informacji mogą być publikowane przez KNF dwa razy w roku, na początku kwietnia i października, zestawienia trzyletnich stóp zwrotu funduszy. Stopy zwrotu OFE za inne okresy można wyliczyć na podstawie dziennych wartości jednostek rozrachunkowych funduszy. Trzeba jednak pamiętać, że są to wyłącznie dane historyczne i nie ma gwarancji powtórzenia się ich w przyszłości. Zmiana OFE raz na dwa lata jest bezpłatna.
Szczególnie ostrożnie trzeba podchodzić do informacji przekazywanych przez akwizytorów OFE, bo za pozyskanie klienta akwizytor otrzymuje prowizję.
Krok 3. Założyć indywidualne konto emerytalne (IKE).
IKE działa podobnie do długoterminowej lokaty, chociaż zysk może być wyższy niż na lokacie. Zyski są zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych (tzw. „podatku Belki”)[7] w przypadku wypłaty środków po 60. roku życia. Każdy, kto chce korzystać ze zwolnienia od podatku może posiadać jedno IKE, ale wolno je przekształcać w inną formę już po roku bez żadnych opłat oraz wpłacać dowolne kwoty w różnych odstępach czasu. Aby stać się uczestnikiem IKE wystarczy mieć ukończone 16 lat.
IKE daje możliwość wyboru sposobu oszczędzania, który należy dopasować do swoich oczekiwań oraz wiedzy z zakresu finansów. Umowa o prowadzenie IKE zawierana jest pomiędzy oszczędzającym a: bankiem, funduszem inwestycyjnym, zakładem ubezpieczeń (ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym) lub podmiotem prowadzącym działalność maklerską[8].
Krok 4. Spróbować przekonać pracodawcę do założenia w firmie pracowniczego programu emerytalnego (PPE).
Pracodawca może utworzyć dla swoich pracowników program umożliwiający gromadzenie dodatkowych środków na przyszłą emeryturę, w ramach którego do wybranej instytucji finansowej odprowadzane są składki uczestników programu (składka może wynosić do 7% wynagrodzenia pracownika). Podstawą funkcjonowania PPE jest umowa zakładowa (zawierana przez pracodawcę z reprezentacją pracowników) oraz umowa z instytucją finansową.
Tworząc PPE pracodawca może skorzystać z ulgi w świadczeniach na ubezpieczenia społeczne, bo wartość finansowanej przez niego składki nie jest wliczana do wynagrodzenia pracownika stanowiącego podstawę ustalenia obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.
Z punktu widzenia pracownika wpłaty do PPE są opodatkowane PIT (jako przychód pracownika), więc zyski kapitałowe osiągnięte przez uczestników w związku z inwestowaniem składek oraz wypłacane świadczenia są wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych.
Wnioski
- O wyższą emeryturę trzeba zadbać odpowiednio wcześniej – ile sami odłożymy, tyle będziemy mieli „na starość”.
- Im wcześniej zaczniemy oszczędzać na emeryturę, tym większy kapitał mamy szansę zgromadzić. Dodatkowe oszczędzanie na emeryturę jest szczególnie opłacalne dla osób młodych – dzięki procentowi składanemu9 regularne odkładanie nawet niewielkich kwot, nie obciążających nadmiernie budżetu domowego, może pozwolić uzyskać znacząco wyższą emeryturę, przy ograniczonym ryzyku.
- Przykładowo, regularne odkładanie przez 40 lat co miesiąc 90 zł (czyli ok. 3 zł dziennie), przy założeniu rocznej stopy zwrotu z inwestycji na poziomie 7%, przyniosłoby ok. 230 tys. zł dodatkowego kapitału emerytalnego.
[1] „Prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 r.” ZUS, marzec 2010 r. – przygotowana na bazie „Prognozy demograficznej na lata 2008 – 2035” sporządzonej przez Główny Urząd Statystyczny w 2008 r.
[2] Według Głównego Urzędu Statystycznego („Rocznik demograficzny 2010”) współczynnik dzietności (liczba dzieci przypadająca na jedną kobietę w wieku rozrodczym w całej populacji) wyniósł w Polsce 1,39 w 2008 r., przy średniej dla krajów Unii Europejskiej na poziomie 1,58 (serwis internetowy Eurostatu: link). Za poziom współczynnika dzietności pozwalający na utrzymanie liczby ludności (prostą zastępowalność pokoleń) uznaje się najczęściej 2,1.
[3] Do grupy osób w wieku nieprodukcyjnym zalicza się osoby w wieku przed– i poprodukcyjnym.
[4] „The 2009 Ageing Report: economic and budgetary projections for the EU–27 Member States (2008 – 2060)”, The Economic Policy Committee (AWG) & The European Commission (DG ECFIN), 2009 r.
[5] “Updates of current and prospective theoretical pension replacement rates 2006 – 2046, Annex – country fiches” ISG, The Social Protection Committee, 2009 r.
[6] Stopa zastąpienia brutto – procentowa relacja całkowitej emerytury brutto do ostatniej płacy brutto, obrazuje jak zmienia się standard życia po przejściu na emeryturę.
[7] Zwolnienie podatkowe ograniczone jest limitem kwotowym, który w 2010 r. wynosi 9 579 zł (trzykrotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej).
[8] Lista instytucji finansowych prowadzących IKE dostępna na stronie KNF.
[9] Procent składany to sposób oprocentowania środków pieniężnych, polegający na tym, że np. roczny dochód w postaci odsetek jest doliczany do wkładu i procentuje wraz z nim w roku następnym.
Źródło: Komisja Nadzoru Finansowego