Stanowi ekwiwalent gotówki (nie pieniądza) i umożliwia regulowanie płatności w sposób bezgotówkowy. Początkowo była kawałkiem blaszki z wytłoczonymi danymi okaziciela (karta rabatowa). Dziś wykonana jest z masy plastycznej o znormalizowanych wymiarach 54 mm x 86 mm. Karta jest własnością wystawcy (banku). Okazicielowi służy do regulowania płatności na warunkach ustalonych przez jej wystawcę. Uporządkowanie zasad wydawania kart przez wystawców doprowadziło do ustalenia standardów oznaczeń kart poszczególnych systemów.
Pierwsze karty funkcjonujące na podobnych zasadach do kart współczesnych pojawiły się w Stanach Zjednoczonych na początku XX wieku. Ówczesne karty stanowiły upoważnienie do odebrania zamówionego towaru i zapisania kredytu na rachunku klienta. Wydawały je duże sieci sklepów i stacje benzynowe. W 1950 r. powstała firma Dinners Club, która zajmowała się wydawaniem kart umożliwiających bezgotówkowe płatności w restauracjach i hotelach. Posiadacz karty na koniec miesiąca dostawał pocztą zestawienie dokonanych transakcji z prośbą o uregulowanie zadłużenia. W ten sposób powstała pierwsza organizacja zajmująca się wydawaniem kart. Pierwszą kartą kredytową wydaną przez bank była BankAmericard oferowana przez Bank of America od 1958 r.
W Polsce w latach 80. bank Pekao SA wydał pierwsze karty identyfikacyjne i zainstalował pierwszy bankomat. W roku 1990 ze struktur firmy ORBIS wyodrębniono dział zajmujący się akceptacją kart, tworząc spółkę PolCard. Pierwszą kartę Visa wydał w 1991 r. Bank Inicjatyw Gospodarczych SA.
Obecnie największymi organizacjami zajmującymi się wydawaniem kart płatniczych na świecie są:
Visa International
MasterCard International
Dinners Club
American Express
JCB
Kryteriów podziału kart jest bardzo dużo. Podstawowym wyróżnikiem jest jednak funkcja płatnicza. Rozróżniamy w ten sposób karty płatnicze i niepłatnicze.
Karty niepłatnicze to osobny segment rynku. W Polsce często może to być zwykły kawałek kartki zatopiony w folii, jednak coraz częściej pojawiają się karty rabatowe odpowiadające standardom światowym.
Karta płatnicza w wielu krajach określana jest jako karta kredytowa (dotyczy to zwłaszcza krajów anglosaskich), ponieważ wśród kart wydawanych w tych krajach od początku dominują karty kredytowe. Generalnie jednak karta płatnicza jest pojęciem szerszym niż karta kredytowa.
Karty płatnicze można podzielić ze względu na charakter umowy i rodzaj rozliczeń pomiędzy klientem a organizacją wystawiającą karty na:
debetowe – wydawane do rachunku bankowego. Obciążają konto posiadacza kwotą transakcji w momencie jej wykonywania. Kwota transakcji nie może przekroczyć stanu konta posiadacza karty.
typu „charge” (tzw. obciążeniowe) – połączenie karty kredytowej i debetowej. Karty te są wydawane posiadaczowi rachunku bankowego. Bank udziela mu kredytu i co jakiś czas (najczęściej w 1 miesiąc) wystawia rozliczenie, którego równowartość pobiera z jego konta.
kredytowe – związane z przyznaniem przez bank limitu kredytowego. Bank udziela kredytu posiadaczowi karty (zazwyczaj oprocentowanego). Użytkownik karty okresowo dostaje rozliczenie transakcji wykonanych kartą.
przedpłacone – dokonanie transakcji tą kartą wymaga wcześniejszego zasilenia karty kwotą, do wysokości której autoryzowane są transakcje. Karta taka nie jest związana z rachunkiem osobistym i może być wydana „na okaziciela”, tzn. bez personalizacji karty jako np. karta podarunkowa.
Karta debetowa (ang. Debit Card)
To karta wydawana najczęściej do rachunku ROR, niezależnie od wysokości wpływów. Łączy w sobie funkcję płatniczą i bankomatową. Najczęściej kartą debetową można posługiwać się do wysokości aktualnego stanu rachunku ewentualnie powiększonego o dostępny limit zadłużenia (debet lub kredyt).
Niektóre banki wydają jednak karty debetowe funkcjonujące w oparciu o limity (np. tygodniowe lub miesięczne). Wówczas posiadacz może dokonywać transakcji do wysokości przyznanego limitu, niezależnie od aktualnego stanu rachunku. Zdarza się, że banki stosują oba rozwiązania jednocześnie – posiadacz karty może dokonywać transakcji do wysokości przyznanego limitu, jednak nie większej niż wynosi aktualne saldo rachunku. Z reguły ustalony limit dotyczy wszystkich operacji. Niektóre banki umożliwiają jednak ustalenie osobnych limitów dla transakcji gotówkowych i bezgotówkowych.
Opłaty związane z wydaniem takiej karty na rynku polskim wahają się w od 0 do 250 PLN. Samo korzystanie z kart debetowych wiąże się z niewielkimi kosztami. Transakcje bezgotówkowe, a więc wszystkie płatności kartą w punktach handlowo-usługowych są bezpłatne. Jeśli chodzi o wypłatę gotówki, opłaty są już zróżnicowane. Jeżeli wypłata zostanie dokonana w bankomatach banku, w którym prowadzony jest rachunek, to na ogół bank nie pobierze prowizji. Są jednak wyjątki. Niektóre banki za taką operację naliczą opłatę od 1 do 5 PLN. Inaczej sytuacja wygląda, jeśli gotówka będzie wypłacana w bankomacie innego banku. W takim przypadku większość banków nalicza opłatę, określając ją procentowo od wypłacanej kwoty (od 1% do 5%).
Transakcje dokonane przy użyciu tej karty rozliczane są natychmiast po otrzymaniu przez bank informacji o ich przeprowadzeniu, a każda z transakcji na bieżąco obciąża rachunek użytkownika, dzięki czemu może on łatwo kontrolować wydatki. Nie ma jednak możliwości płacenia taką kartą za zakupy telefoniczne czy transakcje internetowe.
Karta obciążeniowa (ang. Charge Card) oraz karta z odroczonym terminem płatności (ang. Deferred Debit Card)
Różnica pomiędzy kartą obciążeniową a kartą z odroczonym terminem płatności uwidacznia się wyłącznie w momencie rozliczania transakcji. W przypadku karty obciążeniowej bank przedstawia posiadaczowi rozliczenie i oczekuje całkowitego spłacenia zobowiązań w przeciągu określonego czasu (np. dwóch tygodni). Natomiast w przypadku karty z odroczonym terminem płatności bank automatycznie pobiera całą należność za wykonane transakcje z rachunku posiadacza karty.
Funkcjonowanie kart typu „charge” opiera się na dwóch podstawowych zasadach:
– dla każdego posiadacza karty ustala się tzw. miesięczny limit wydatków, do wysokości którego może on dokonywać transakcji w ciągu miesiąca,
– raz w miesiącu (w dniu rozliczenia karty) bank sumuje wszystkie dokonane transakcje (gotówkowe i bezgotówkowe) i przedstawia je do rozliczenia posiadaczowi karty.
Bank wydaje karty obciążeniowe swoim klientom, którzy już od pewnego czasu (zwykle jest to okres co najmniej 3 miesięcy) posiadają w nim rachunek. W przypadku przenoszenia konta osoba zainteresowana otrzymaniem takiej karty może przedłożyć historię posiadania rachunku z poprzedniego banku. Posiadacz karty korzysta z pieniędzy banku do kwoty ustalonej limitem, który nie jest zależny od bieżącego salda rachunku. Jest to pożyczka, na jaką umawia się klient z bankiem i którą raz w miesiącu zobowiązany jest wpłacić na własne konto wraz z prowizjami – wówczas istotne jest już saldo bieżące rachunku.
Już przy wydaniu karty należy liczyć się z kosztem od 0 do 400 PLN. Większość banków pobiera również prowizję od transakcji zarówno gotówkowych, jak i bezgotówkowych, dokonywanych kartą typu „charge”. Prowizje te są określane procentowo i mieszczą się w przedziale od 0 do 1,5% przy operacjach bezgotówkowych i od 0 do 4% przy wypłacie gotówki, niezależnie od tego, czy wypłata zostanie dokonana w bankomacie banku, który wydał kartę, czy innego banku, opłata zostanie naliczona.
Dla klienta korzystniejsze jest więc posługiwanie się kartą „charge” w przypadku transakcji bezgotówkowych, natomiast wypłata gotówki jest bardziej opłacalna przy użyciu karty innego rodzaju. Karta obciążeniowa umożliwia wykonywanie transakcji telefonicznych i internetowych. W razie kradzieży lub zgubienia karty, jej zablokowanie może okazać się jednak długim procesem.
Dzień rozliczenia karty z reguły ustalany jest przez bank (np. każdego piątego dnia miesiąca). Niektóre banki umożliwiają posiadaczom kart ustalenie odpowiadającego im dnia rozliczenia.
Karta kredytowa (ang. Credit Card)
To typ karty bankowej, której uzyskanie najczęściej nie wiąże się z koniecznością otwierania rachunku w banku. Jedynym warunkiem jej uzyskania jest posiadanie odpowiedniej zdolności kredytowej.
Jeśli karta wydawana jest w ramach istniejącego już rachunku, oznacza to najczęściej, że do karty kredytowej tworzone jest osobne konto kredytowe (w ramach posiadanego rachunku) i wszelkie transakcje wykonane kartą obciążają właśnie to konto.
Na podstawie rozbudowanego formularza o wydanie karty (zawierającego szczegółowe pytania dotyczące sytuacji finansowej przyszłego posiadacza) bank ustala tzw. limit kredytowy – czyli maksymalną kwotę zadłużenia, do wysokości której posiadacz może dokonywać transakcji swoją kartą.
Opłaty za wydanie karty są zróżnicowane i wynoszą od 0 do nawet 900 PLN. Często jednak są one wydawane w ramach promocji bezpłatnie, ale już za wznowienie karty zostanie pobrana opłata.
Wszystkie transakcje bezgotówkowe są bezpłatne, ale bank pobiera prowizję za każdą wypłatę gotówki (od 0 do 4%). Przy korzystaniu z kart kredytowych należy się również liczyć z dodatkowym kosztem, jakim jest oprocentowanie kredytu na karcie. W zależności od banku wynosi ono od 12,5 do 22%. Niektóre banki oferują promocyjne warunki i oprocentowanie od 0 do 9,9%, ale dotyczy ono zwykle pierwszych 6 miesięcy od dnia podpisania umowy. Tu należy zwrócić uwagę na to, jakie będzie oprocentowanie po okresie promocyjnym.
Zwykle naliczanie odsetek rozpoczyna się po pewnym czasie, który wynosi od 46 do 61 dni. Nie zawsze jednak jest to okres nieoprocentowanego kredytu. Większość z banków nalicza odsetki od wszystkich wypłat gotówkowych, jak również wówczas, gdy spłacona zostanie tylko wymagana kwota minimalna (5–10%). Kredyt nieoprocentowany dotyczy więc sytuacji, kiedy dokonywane są tylko transakcje bezgotówkowe i całe zadłużenie zostanie spłacone w wyznaczonym przez bank terminie. Sposób naliczania odsetek czy zasady spłaty kredytu ustalane są indywidualnie przez każdy bank.
Raz w miesiącu bank wysyła posiadaczowi karty zestawienie transakcji i informuje o kwocie zaciągniętego kredytu przy jej użyciu. Banki z reguły wymagają stałej, comiesięcznej spłaty części zaciągniętego kredytu, pozostałą część traktując jako wysokooprocentowany kredyt.
Kredyt przyznany posiadaczowi karty jest kredytem odnawialnym, czyli każda spłata zadłużenia zwiększa dostępny limit do dokonywania dalszych transakcji z użyciem karty.
Karta kredytowa jest opłacalna dla banku, ponieważ oprócz pobieranych opłat za wydanie karty czy prowizji od transakcji, bank czerpie zyski również z udzielonego kredytu, którego oprocentowanie jest z reguły dużo wyższe od przeciętnego. Wydawanie kart kredytowych wiąże się jednak ze znacznym ryzykiem, ponieważ jest to kredyt bez zabezpieczenia.
Jak widać, koszty związane z użytkowaniem kart płatniczych są bardzo zróżnicowane i uzależnione nie tylko od ich rodzaju, lecz także od banku wydającego karty. Najniższe koszty wiążą się z korzystaniem z karty debetowej. Najwyższe opłaty dotyczą kart do rachunków firmowych oraz niektórych kart prestiżowych do rachunków wirtualnych.
Aby dokonać najlepszego wyboru, trzeba o kartach wiedzieć nieco więcej niż rzeczy podstawowe. Taka wiedza opłaca się, szczególnie że dziś prawie w każdym sklepie można taką kartą zapłacić, na każdym rogu stoi bankomat, a portfele mamy coraz grubsze od pieniędzy… tyle że plastikowych.