Oszczędzając na cele długoterminowe, możemy sięgnąć po oferty banków, TFI, towarzystw ubezpieczeniowych i pośredników finansowych. Takie produkty są tylko nieco bardziej skomplikowane niż konto oszczędnościowe czy lokata bankowa.
Dla wytrawniejszych inwestorów są one elementem portfela opartego na samodzielnie wybranych aktywach.
Cechą charakterystyczną wielu długoterminowych instrumentów oszczędnościowych jest ich złożona, hybrydowa natura. Składają się one najczęściej z kilku elementów, na przykład lokaty i ubezpieczenia, które mogą funkcjonować także niezależnie jako osobne produkty. Takie „finansowe pakiety” możemy próbować skonstruować sami, nie zawsze jednak będziemy w stanie samodzielnie nabyć odpowiednie składniki. Barierą może być np. niewielka suma naszych oszczędności – fundusze inwestycyjne i inne wyspecjalizowane instytucje mają o wiele lepszy dostęp do finansowego rynku dzięki specjalnemu statusowi prawnemu i dużej skali działania.
Polisy lokacyjne
Lokaty połączone z polisą są najbezpieczniejszą hybrydową formą oszczędzania dostępną na polskim rynku. Przypominają one lokatę terminową o stałym (najczęściej) oprocentowaniu, lecz przynoszone przez nie zysk jest zwolniony z podatku Belki. Zaleta ta wynika z „opakowania” w produkt ubezpieczeniowy. Kapitał i „odsetki” od polisy (czyli świadczenie ubezpieczeniowe) są wypłacane w przypadku dożycia końca okresu ubezpieczenia, czyli zakończenia okresu trwania lokaty, lub przekazywane uprawnionemu po zgonie oszczędzającego. Najczęściej wysokość wypłaty dla uprawnionego jest równa kapitałowi lub nieznacznie od niego większa.
Zalety polis lokacyjnych:
- brak podatku od zysków,
- brak ryzyka,
- w razie śmierci ubezpieczonego – wypłata kapitału (czasem powiększonego o określoną kwotę) wskazanej osobie bez postępowania spadkowego i bez konieczności zapłaty podatku od spadków i darowizn.
Wady polis lokacyjnych:
- oprocentowanie nieodbiegające od oprocentowania lokat bankowych,
- najczęściej krótki termin – polisy lokacyjne nie są odpowiednie do długoterminowego oszczędzania, mogą raczej stanowić uzupełnienie portfela oszczędności,
- brak ochrony prawnej typowej dla depozytów bankowych; produkt nie jest objęty gwarancjami Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, lecz Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.
Lokaty inwestycyjne
Połączenie lokaty bankowej z inwestowaniem w fundusze inwestycyjne może być atrakcyjną propozycją dla osób, które niechętnie biorą na siebie ryzyko, lecz chcą mieć możliwość osiągnięcia zysku wyższego niż w przypadku bankowych depozytów. Konstrukcja tego produktu opiera się zazwyczaj na podziale lokowanych środków na część depozytową i inwestycyjną. Proporcje podziału mogą być ustalone sztywno lub podlegać modyfikacji przez klienta. Część depozytowa przynosi ustalony zwrot (z reguły warunki oprocentowania są bardziej atrakcyjne niż w przypadku standardowych lokat terminowych), a stopa zwrotu z części inwestycyjnej jest zależna od notowań jednostek uczestnictwa wybranych funduszy inwestycyjnych w momencie zakończenia okresu lokaty.
Zalety lokat inwestycyjnych:
- umiarkowane ryzyko i szansa na ponadprzeciętne zyski,
- elastyczna konstrukcja umożliwiającą (w niektórych instytucjach) zerwanie przed terminem tylko części lokaty (na przykład części depozytowej) lub przedłużenie okresu przetrzymywania jednostek funduszy inwestycyjnych.
Wady lokat inwestycyjnych to przede wszystkim:
- możliwość poniesienia straty,
- brak możliwości dopłacania środków w okresie trwania lokaty,
- krótkoterminowy charakter oszczędzania,
- możliwość wystąpienia opłat manipulacyjnych związanych z nabyciem jednostek funduszy.
Produkty strukturyzowane
„Struktury”, jak potocznie nazywana jest ta kategoria produktów finansowych, to niezwykle zróżnicowana grupa instrumentów, mieszcząca się pomiędzy obszarami oszczędzania i inwestowania. Podstawową cechą produktów strukturyzowanych jest, w dużym uproszczeniu, dwuczłonowa budowa:
- część bezpieczna (np. lokata bankowa, obligacja zerokuponowa) ma łącznie z wypracowanymi odsetkami zagwarantować zwrot kapitału (lub jego części),
- część inwestowana w instrument ryzykowny ma za zadanie przynieść ponadprzeciętny zysk.
Decydując się na zakup produktu strukturyzowanego, powinniśmy zwrócić uwagę na:
- poziom ochrony kapitału – jaką część pierwotnej wpłaty odzyskamy, jeśli produkt nie przyniesie zysku,
- sposób określenia warunków wypłaty zysku – parametr ten jest ustalany w bardzo zróżnicowany sposób, od „zero-jedynkowego” podejścia począwszy (odsetki o określonej wysokości wypłacane są w razie spełnienia wskazanego warunku), na skomplikowanych algorytmach skończywszy,
- obciążenie zysku podatkiem Belki – zależne od formy prawnej produktu nie występuje w przypadku polis na życie i dożycie,
- opłaty – pobierane na początku (wstępne) i przy zerwaniu umowy przed terminem.
Główną zaletą produktów strukturyzowanych jest możliwość wypracowania zysków typowych dla inwestycji na rynku kapitałowym z jednoczesną ochroną przed poniesieniem nieograniczonych strat. Mimo średnioterminowego charakteru mogą one być co najmniej uzupełniającą formą gromadzenia i pomnażania oszczędności długoterminowych.
Wady produktów strukturyzowanych z punktu widzenia oszczędzającego:
- możliwość odnotowania faktycznej straty – jeśli produkt nie przyniesie zysku, to nawet zwrot całości kapitału nie chroni przed utratą wartości pieniądza w czasie,
- brak możliwości dopłacania środków,
- wysoką kwotę minimalnej wpłaty w przypadku niektórych produktów.
Programy oszczędnościowo-ochronne
Plany regularnego oszczędzania to produkty tworzone z myślą o wspomaganiu długoterminowego i celowego gromadzenia finansowych nadwyżek. Zarówno konstrukcja produktu, jak i nazewnictwo stosowane przez poszczególne instytucje bywa zróżnicowane. Można uznać, że fundament programów tego typu tworzą ubezpieczenie na życie i dożycie oraz inwestowanie w jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Klient zobowiązuje się do wnoszenia systematycznych wpłat przez określony czas, a w zamian zostaje objęty ochroną ubezpieczeniową oraz może liczyć na zyski z kapitału zgromadzonego w funduszach.
Programy oszczędnościowe mają skłaniać do regularnego odkładania zadeklarowanej sumy – często stosuje się premiowanie systematycznych wpłat czy obniżanie opłat z rosnącym stażem uczestnika. Klient jest zniechęcany do wycofywania środków i karany za nieregularność, na przykład przez dodatkowe opłaty. Jeśli mieliśmy do tej pory problemy z regularnym odkładaniem pieniędzy lub zdarzyło nam się skonsumować przeznaczone na długoterminowy cel oszczędności, możemy przyjąć, że należymy do osób, którym lepiej przysłuży się narzucone odgórnie zobowiązanie i powinniśmy być „prowadzeni za rękę”. W tym przypadku psychologia ma pierwszeństwo przed finansami – nawet mniej korzystny z punktu widzenia zysku produkt jest lepszy niż bardziej zyskowny, ale niezmuszający nas do regularnego oszczędzania.
Zalety planów systematycznego oszczędzania:
- dostępność – wymagana comiesięczna składka może być ustalona na niskim poziomie,
- elastyczność – w większości przypadków możliwe jest wybranie typu strategii inwestowania w fundusze i późniejsze dokonywanie zmian,
- możliwość dokonywania nieregularnych dopłat poza harmonogramem,
- ochronę ubezpieczeniową i wynikające z niej korzyści (w tym uniknięcie podatku od spadków i darowizn w razie śmierci ubezpieczonego).
Wady programów tego typu to przede wszystkim:
- niekorzystny podział wnoszonych wpłat, zwłaszcza na początku umowy – w wielu planach oszczędnościowych początkowe wpłaty przeznaczone są na opłacenie usługi ubezpieczeniowej, a gromadzenie kapitału pracującego w funduszach przesuwane jest na później,
- obciążenie wpłat różnego rodzaju opłatami – administracyjnymi, manipulacyjnymi itp. Występowanie tych obciążeń obniża szybkość gromadzenia kapitału, zwłaszcza w pierwszych latach po przystąpieniu do programu.
Programy systematycznego oszczędzania w TFI
Programy regularnego inwestowania oferowane przez TFI są przeznaczone dla klientów, którzy chcą systematycznie nabywać jednostki uczestnictwa w wybranym funduszu. Regularne wpłaty premiowane są obniżeniem lub zwolnieniem z opłaty manipulacyjnej, ale mogą dawać także inne dodatkowe korzyści, na przykład objęcie ubezpieczeniem. Niedotrzymanie zobowiązania może oznaczać odebranie prawa do zniżek lub konieczność wyrównania otrzymanego rabatu.
Rozważając przystąpienie do programu, powinniśmy zwrócić uwagę na formułę pobierania opłaty manipulacyjnej, wysokość oferowanych rabatów, sposób określenia harmonogramu wpłat i ich górny limit (oraz konsekwencje jego przekroczenia). Warto także upewnić się, czy można będzie w łatwy sposób przenosić środki w razie konieczności zmiany strategii – czy dostępne są różne subfundusze i jakie są koszty konwersji.
Zaletami programów oszczędzania w TFI są przede wszystkim:
- dostępność – regularne wkłady nie wymagają dużych nakładów finansowych, często wymagany limit wpłat określany jest bez sztywnego harmonogramu – np. jako roczna suma wpłat,
- elastyczność i możliwość dostosowywania strategii inwestowania do aktualnych warunków rynkowych – gdy fundusz ma charakter funduszu parasolowego,
- obniżenie kosztów ponoszonych przez inwestora,
- kontraktowy charakter skłaniający do systematyczności w oszczędzaniu,
- możliwość obniżenia uśrednionej ceny nabycia jednostki poprzez regularne, niewielkie kwotowo zakupy.
Wadami planów przygotowywanych przez TFI mogą być:
- konieczność poniesienia opłaty początkowej lub wyrównania otrzymanych rabatów w przypadku nieregularnych wpłat.
Razem czy osobno?
Złożone produkty oszczędnościowe podlegają rynkowym modom – raz zajmują bardziej eksponowane miejsca na „wystawach” instytucji finansowych (jak dziś produkty strukturyzowane), a innym razem kryją się w cieniu. Zmienia się także ich konstrukcja – pojawiają się produktowe innowacje szybko podchwytywane przez konkurencję, podczas gdy starsze rozwiązania powoli znikają z cenników.
Świadomy adept sztuki zarządzania finansami osobistymi musi uważnie śledzić zachodzące przemiany, zadając sobie jednocześnie pytanie: „czy samemu można osiągnąć podobny efekt taniej, prościej, lepiej?”. W wielu przypadkach jest to możliwe – lokaty z funduszami z powodzeniem stworzymy sami, np. wykorzystując „antybelkowe” konto oszczędnościowe i jednostki funduszy nabyte przez internet bez opłat dystrybucyjnych i bez wymaganej kwoty minimalnej. Nie każdy będzie jednak skłonny poświęcić czas i energię na samodzielne tworzenie oszczędnościowego produktu na miarę – wówczas pakiety finansowe będą optymalnym rozwiązaniem.
Michał Kisiel
Analityk Bankier.pl
Źródło: Bankier.pl