Stabilny system bankowy utożsamiany jest z płynnością całego systemu i wypłacalnością pojedynczych banków. Pojęcia płynności systemu i wypłacalności banków nie powinno się stosować zamiennie, gdyż są to pojęcia o różnej treści ekonomicznej. Płynność to zdolność do bieżącego regulowania zobowiązań, a wypłacalność to zdolność do pokrywania ewentualnych strat. Dotychczasowe problemy w polskim sektorze bankowym dotyczyły w zasadzie stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności pojedynczych banków i nie nosiły znamion kryzysu całego sektora bankowego. Ostatnie niepokoje na światowych rynkach finansowych, zapoczątkowane zawirowaniami na amerykańskim rynku subprime, ukazały problemy systemów i niektórych banków w zakresie płynności oraz wskazały na straty poniesione przez znaczących uczestników rynku.
Maleje płynność
Wspomnieć należy, że płynność poszczególnych sektorów bankowych, w tym polskiego, ulega systematycznemu zmniejszaniu i tendencja ta najprawdopodobniej będzie się utrzymywała. W związku z tym banki, jak również podmioty odpowiedzialne za dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa systemu bankowego powinny w sposób systematyczny przygotowywać się do zjawiska dalszego zmniejszania się płynności. Przeciwdziałanie utracie płynności na rynkach światowych w sytuacjach kryzysowych wymaga z reguły zaangażowania bardzo dużych środków finansowych. Główną rolę w przypadku problemów w zakresie płynności mogą odegrać przede wszystkim banki centralne i organy rządowe. Ostatnie interwencje banków centralnych to potwierdziły. W przypadku problemów z wypłacalnością poszczególnych banków znaczącą rolę ma do spełnienia system gwarantowania depozytów. Omawiane niepokoje na światowych rynkach finansowych ukazały także, że zjawiska o charakterze kryzysowym bardzo szybko się rozprzestrzeniają. Konieczne jest w związku z tym bardzo sprawne i zdecydowane działanie, żeby przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się kryzysu. Wydaje się, że instytucje odpowiedzialne za stabilność systemu bankowego powinny być przygotowane do podejmowania kluczowych decyzji w ciągu kilku/kilkunastu godzin. Ewentualny kryzys, jaki wystąpi na rynkach finansowych w przyszłości, będzie miał najprawdopodobniej niespotykany dotychczas charakter, skalę, przebieg i na to uczestnicy rynku i podmioty o charakterze instytucjonalnym powinny być przygotowane. Niepokoje ujawniły także słabość dotychczas stosowanych ocen instytucji finansowych, przykładowo przez agencje ratingowe, a ponadto rodzą pytanie, czy dotychczasowe i proponowane regulacje (np. Nowa Umowa Kapitałowa i Dyrektywa CRD – NUK/CRD) są wystarczające i właściwe. NUK/CRD przewidują m.in. wzrost przejrzystości rynku bankowego, zwiększenie zakresu informacji dostępnych o bankach. Taką zasadę, szerokiego informowania społeczeństwa, przyjęto m.in. w Wielkiej Brytanii, którą ostatnie niepokoje dotknęły. Idea zwiększenia przejrzystości rynku wydaje się z jednej strony słuszna, ale z drugiej strony można pokazać ewentualne negatywne skutki takiego działania. Przykładowo, jeżeli sytuacja finansowa banku jest zła i informacja taka zostanie podana do publicznej wiadomości, oznacza to z dużym prawdopodobieństwem run na dany bank i możliwość wystąpienia efektu zarażenia. Toteż wszelkie informacje o sytuacji poszczególnych banków oraz systemie bankowym, jeżeli są podawane do publicznej wiadomości, powinny być wyważone i dogłębnie przemyślane.
Sieć bezpieczeństwa…
…polskiego systemu bankowego tworzą przede wszystkim bank centralny (Narodowy Bank Polski – NBP), nadzór nad rynkiem bankowym (Komisja Nadzoru Bankowego – KNB i Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego – GINB), system gwarantowania depozytów (Bankowy Fundusz Gwarancyjny – BFG), a także Ministerstwo Finansów (MF). Wymienione instytucje z pewnością, z uwagi na rolę jaką pełnią, powinny wejść w skład tworzonego Komitetu Stabilności Finansowej. Nie należy tego odczytywać jako próby wyeliminowania innych ewentualnych podmiotów ze składu komitetu. Komitet taki, zgodnie z przyjętym prawodawstwem unijnym, musi funkcjonować w każdym kraju Unii Europejskiej i powinien zostać powołany w Polsce jak najszybciej.
Rola poszczególnych instytucji tworzących sieć bezpieczeństwa systemu bankowego jest zróżnicowana, przy czym zazębia się. Nadrzędnym celem ich działania jest dążenie do zachowania stabilności systemu bankowego.
Podstawowym celem działania NBP jest dążenie do zachowania stabilności poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej, jeżeli nie narusza to celu podstawowego – stabilności poziomu cen. NBP jest także pożyczkodawcą ostatniej instancji i może interweniować w przypadku problemów o charakterze płynnościowym systemu czy banków. Wskazane jest w takiej sytuacji, żeby bank centralny jak najszybciej pozyskiwał niezbędne informacje z nadzoru nad rynkiem bankowym na temat sytuacji kryzysowej.
Nadzór nad rynkiem bankowym ma przede wszystkim dążyć do zapewnienia bezpieczeństwa środków zgromadzonych w bankach, a także dbać o to, żeby banki działały zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Omawiany nadzór wykonuje m.in. działalność licencyjną, kontrolną i analityczną w stosunku do banków. Nadzór ma także możliwość prowadzenia działalności interwencyjnej poprzez nakładanie na banki sankcji finansowych i niefinansowych. Nie może on natomiast interweniować poprzez dostarczenie środków finansowych do systemu czy pojedynczych banków, w przypadku wystąpienia problemów, ponieważ nie dysponuje takimi środkami finansowymi.
Nadrzędnym celem funkcjonowania BFG jest dążenie do zachowania bezpieczeństwa i stabilności systemu bankowego oraz ochrona deponenta. System gwarantowania depozytów interweniuje w przypadku powstania w banku stanu niebezpieczeństwa niewypłacalności (tzn. powstania straty i jednoczesnego posiadania współczynnika wypłacalności poniżej wymaganego poziomu) lub jego upadłości. Wynika z tego, że w Polsce przyjęto szeroki model funkcjonowania BFG, który przede wszystkim prowadzi działalność gwarancyjną, pomocową, kontrolną i analityczną. BFG nie ma natomiast obecnie możliwości interweniowania, jeżeli bank ma problemy w zakresie płynności. W związku ze wspomnianym systematycznym zmniejszaniem się nadpłynności poszczególnych banków wydaje się zasadne rozważenie możliwości udzielania pomocy przez BFG pojedynczym bankom, w których występują problemy o charakterze płynnościowym.
Wszystkie trzy wyżej wymienione instytucje (bank centralny, nadzór nad rynkiem bankowym i system gwarantowania depozytów w Polsce) prowadzą działalność analityczną. Charakter sporządzanych analiz jest, z racji roli jakie pełnią wspomniane instytucje, różny, a jednocześnie zazębia się. Przykładowo NBP kładzie istotny nacisk na analizy makroekonomiczne, a BFG na systemy wczesnego ostrzegania mające na celu identyfikację banków zagrożonych upadłością. Działalność analityczna powinna być rozwijana, bowiem jest to istotne narzędzie dążenia do zapewnienia bezpieczeństwa systemu bankowego.
Rola MF, jako uczestnika sieci bezpieczeństwa, jest szczególnie istotna z dwóch powodów. Po pierwsze, MF ma możliwość znaczącego wsparcia finansowego systemu w przypadku kryzysu, a po drugie jest jedyną instytucją z wyżej wspomnianych, która posiada inicjatywę ustawodawczą.
Reasumując, wykluczenie czy pominięcie którejkolwiek z wyżej wspomnianych instytucji z sieci bezpieczeństwa, w tym z Komitetu Stabilności Finansowej spowodowałoby powstanie niepełnego i najprawdopodobniej mało skutecznego systemu ochrony państwa, systemu bankowego i jego klientów. W systemie sieci bezpieczeństwa sektora bankowego, dominującego w polskim sektorze finansowym, powinny uczestniczyć instytucje, które:
– posiadają środki finansowe, które mogą przeznaczyć na pomoc systemowi bankowemu czy bankom (NBP, BFG i MF),
– dysponują danymi sprawozdawczymi i prowadzą analizy systemu bankowego oraz poszczególnych banków (NBP, GINB, BFG),
– mają formalną możliwość inicjowania nowych i zmiany dotychczasowych przepisów prawnych (MF). l
Autorka jest prezesem Bankowego Funduszu Gwarancyjnego