Najważniejszym z punktu widzenia banków problemem są próby narzucenia ograniczeń w kwestii udzielania kredytów walutowych. Chociaż obecnie banki same się mocno ograniczają, to wszyscy mają jedna nadzieję, że za kilka miesięcy, sytuacja wróci do normy i będzie można znowu zacząć zarabiać na takich kredytach. Niestety na przeszkodzie może stanąć wówczas rekomendacja T, która zakłada wymóg posiadania wkładu własnego w wysokości nawet 20 procent. Rekomendacja ta ustali reguły nie na najbliższe miesiące, ale na całe lata. Podobnie jak inny zapis, który ma zapobiec nadmiernemu zadłużaniu się społeczeństwa. Banki sprzeciwiają się tak rygorystycznemu podejściu. Jeśli ktoś zarabia dużo, może teoretycznie pozwolić sobie na procentowo większe zadłużenie niż osoba o niższych dochodach. Wszyscy jednak wiemy, że jest to tak samo niebezpieczne w swojej masie. Trudno też ustalić, jakie to są dochody, które pozwalają się zadłużać np. do poziomu 70 procent? W jaki sposób ustanowić tutaj uniwersalne minimum? Jeśli jednak ten zapis przejdzie, to już widzimy furtkę na obejście, przynajmniej dla części rynku. Może to być na przykład rozwój oferty dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Część kredytu będzie na osobę fizyczną, część na jej działalność gospodarczą. Zapewne to nie zwiększy drastycznie liczby przedsiębiorców, ale przynajmniej osoby z własną działalnością mogłyby w dłuższym terminie skorzystać na takiej rekomendacji. To oczywiście dywagacje. Wszystko bowiem będzie zależało od szczegółowych zapisów rekomendacji. Dużo już o niej pisano, jednak w mediach można było przeczytać tylko o głównych założeniach, ewentualnie komentarze o skutkach przyjęcia rekomendacji. A jak wygląda sam projekt? Poniżej prezentujemy jego propozycję. Rekomendacja T ma dotyczyć dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym ekspozycji wobec gospodarstw domowych.
Zalecenia Komisji Nadzoru Finansowego odnoszą się do:
1. Zarządzania ryzykiem kredytowym i jego kontroli, w tym:
- zadań zarządu i rad nadzorczych w ramach odpowiedzialności za politykę zarządzania ryzykiem ekspozycji kredytowych wobec gospodarstw domowych oraz kontroli nad nią, obejmujące m.in. okresowe oceny polityki i, w przypadku zaistnienia nowych okoliczności, jej modyfikacje;
- systemów stałego monitorowania całego portfela ekspozycji kredytowych wobec gospodarstw domowych;
- systemów informatycznych, baz danych i narzędzi analitycznych pozwalających na pomiar ryzyka związanego z ekspozycjami kredytowymi wobec gospodarstw domowych;
- wewnętrznych limitów ograniczających ryzyko kredytowe;
- określenia procedur stosowanych w przypadku zagrożonych ekspozycji kredytowych;
- rozdzielenia funkcji związanych z pozyskiwaniem klientów i sprzedażą produktów oraz bezpośrednią analizą wniosków kredytowych, oceną ryzyka i podejmowaniem decyzji kredytowych.
2. Identyfikacji, pomiaru i akceptacji ryzyka, zgodnie z którymi bank powinien:
- dokonać oceny zdolności kredytowej gospodarstwa domowego i wiarygodności kredytowej osób odpowiedzialnych za spłatę zobowiązań na podstawie kompletnych, wiarygodnych oraz zgodnych ze stanem faktycznym i prawnym informacji;
- uwzględnić wszelkie elementy, które mogą mieć istotny wpływ na zdolność kredytową gospodarstwa domowego do obsługi zobowiązań (m .in. dochody faktycznie pozostające do dyspozycji gospodarstwa domowego po potrąceniu wszelkich należnych podatków, opłat, składek i innych obciążeń o podobnym charakterze, wydatki, warunki makroekonomiczne);
- uwzględnić w ocenie zdolności kredytowej wszystkie wydatki gospodarstwa domowego osób zobowiązanych do spłaty zobowiązania, biorąc pod uwagę poziom dochodów, ilość osób składających się na gospodarstwo domowe, ich status społeczny, mieszkaniowy, miejsce zamieszkania, obsługę zobowiązań istniejących i wnioskowanych;
- w przypadku udzielania kredytów w walutach obcych analizować zdolność kredytową klienta przy założeniu, że stopa procentowa dla kredytu walutowego jest równa co najmniej stopie procentowej dla kredytu złotowego, a kapitał kredytu jest większy o 20 proc., a jeżeli dochody gospodarstwa domowego uzyskiwane są w walucie innej niż waluta, w jakiej oferowany jest kredyt, to maksymalna relacja zadłużenia z tytułu oferowanego produktu do dochodów powinna być ustalona z zachowaniem dodatkowego bufora bezpieczeństwa;
- zakładać, że maksymalny poziom wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych i finansowych do dochodów gospodarstwa domowego nie powinien być wyższy niż 50 proc.;
- zwrócić uwagę na aktualność dokumentów niezbędnych do analizy zdolności kredytowej;
- monitorować zdolność kredytową kredytobiorcy;
3. Zabezpieczenia ekspozycji kredytowej, zgodnie z którymi bank powinien:
- badać poziom LtV przed podjęciem decyzji o udzieleniu kredytu, a także w trakcie trwania umowy kredytowej;
- przy ustalaniu poziomu LtV uwzględniać m.in. okres trwania umowy, rodzaj zabezpieczenia, walutę ekspozycji kredytowej;
- przyjąć bufor dla pokrycia skutków zmian wielkości wskaźnika LtV spowodowanych zmianą kursu waluty lub niedopasowaniem waluty ekspozycji i waluty, w której wyrażona jest wartość zabezpieczenia na poziomie min. 10 proc. dla kredytów do 5 lat i min. 20 proc. dla kredytów powyżej 5 lat;
- posiadać procedury i narzędzia do ustalenia, weryfikacji i aktualizacji wartości zabezpieczenia ekspozycji kredytowej;
- monitorować zmiany zachodzące na rynkach podstawowych typów przyjmowanych zabezpieczeń;
- posiadać procedury pozwalające na podjęcie szybkich środków zaradczych w przypadku nieprzewidzianego spadku wartości zabezpieczeń.
4. Relacji z klientami, zgodnie z którymi bank powinien m.in.*:
- przed zawarciem umowy dostarczyć klientowi w formie pisemnej wszelkich informacji istotnych dla oceny ryzyka i kosztów związanych z kredytem;
- na prośbę klienta udostępnić projekt umowy z wyprzedzeniem, zapewniając czas niezbędny do zapoznania się z umową i jej analizy;
- regularnie informować klienta w formie pisemnej lub innej za zgodą klienta o wszelkich zmianach, które mają wpływ na warunki umowy kredytowej, w tym także na poziom obciążeń z tytułu spłaty rat
- zapewnić nieodpłatny dostęp do informacji o kursach walut, także w postaci odrębnego zestawienia o stosowanych przez bank spreadach walutowych;
- umieścić w umowie o kredyt m.in. informacje o opłatach i innych kosztach związanych z udzieleniem kredytu, terminie i sposobie wykonywania uprawnień do odstąpienia od umowy przez kredytobiorcę, a przy kredytach w walucie obcej lub indeksowanych kursem waluty obcej dodatkowo m.in. informację dotyczące sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego, w szczególności, wyliczana jest kwota uruchamianego kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty i spłaty kredytu; iż zmiana kursu walutowego będzie miała wpływ na wartość ekspozycji kredytowej oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych, a zmiana spreadu walutowego będzie miała wpływ na wyrażoną w złotych wysokość uruchamianego kredytu oraz rat kapitałowo-odsetkowych.
5. Raportowania realizacji polityki zarządzania ryzykiem ekspozycji kredytowych wobec gospodarstw domowych oraz poziomu ryzyka z tytułu tych ekspozycji.
6. Kontroli wewnętrznej w procesie zarządzania ryzykiem ekspozycji kredytowych wobec gospodarstw domowych.
* zalecenia te znajdują się w obowiązującej już Rekomendacji S lub przygotowywanych propozycjach zmian w Rekomendacji S.