Każdy tłumny ruch w kierunku jednej kategorii inwestycji jest odwiecznym sygnałem schyłku opłacalności tychże inwestycji. Tłumacząc to na realia rynków finansowych: widząc takie stadne, euforią podszyte zachowania można mieć pewność nadchodzącego końca dotychczasowego trendu.
Ogromna liczba inwestorów którzy ulegli zbiorowej modzie ujawnia się zwłaszcza po przeminięciu hossy, gdy miejsce obiecanych zysków zajmują rosnące straty. Rozmiar porażki byłby mniejszy, gdyby nie bezkrytyczne słuchanie rad fałszywych proroków rynkowych.
Od strony psychologicznej mania tulipanowa z XVII w. niczym się nie różni od manii dotcomów kończącej XX w. Odmienne są jedynie czasy i obiekty inwestycyjnego uwielbienia, natomiast schemat stadnych zachowań pozostaje uniwersalny. Dlatego właśnie podczas korowodu wszelakich cykli gospodarczych wielkie zyski są udziałem mniejszości, która bez rozgłosu korzysta na chciwości i naiwności większości. Te właśnie dwie wady: chciwość i naiwność mogą być w takich sytuacjach przekute w asy w rękawie wąskiej grupki wspomnianych kreatorów nastrojów zbiorowości.
Przez ostatnie kilkanaście lat do rangi takowych kreatorów, ocierających się o wyrocznie, urośli przedstawiciele czołowych banków inwestycyjnych, agencji ratingowych, tudzież co bardziej eksponowani eksperci. Są świetnie obeznani z psychologią tłumu i można postawić dużą sumę pieniędzy, że oni sami szykują się do dokonania inwestycji w kierunku odwrotnym do lansowanego. Są to właśnie działania obliczone na wywołanie efektu skali i to nieprzypadkowo właśnie u schyłku trendów, do których te opinie się odnoszą. Zysk wpadający do portfeli piewców trwania kończącego się trendu jest tyleż czysty pod względem ponoszonego (minimalnego) ryzyka, co brudny pod względem standardów etycznych.
Na naszym krajowym podwórku, by nie rzec: piaskownicy, również znaleźć można kilku takich specjalistów od kreowania nastrojów mas. Reprezentują oni ważne i aktywne na rynku instytucje, nie wyłączając tych zagranicznych, ostatnio podejrzanie hiperaktywnych. Co jakiś czas podmioty te mają wiele do powiedzenia, niezmiennie w okolicach punktów zwrotnych. Najnowsza historia obfituje w takie przykłady medialnego nagłaśniania i tworzenia niezdrowego szumu.
Przypomnijmy po dwa epizody z hossy i bessy. Nagonka na kupno nieruchomości po cenach oderwanych od fundamentów w połączeniu z manią spółek deweloperskich (2006/2007 r.); medialne kampanie TFI roztaczające wizje wielkich zysków (początek 2007). Epatowanie kryzysem i straszenie dalszymi spadkami giełd, podczas gdy kryzys ten trwa już drugi rok, a giełdy spadły o 50-70 proc. od szczytu (2008/09 r.). Wreszcie najnowsza histeria wokół słabości złotego i coraz głupsze poziomy docelowe dla kursu euro, dolara czy franka – tak jakby Polska notowała parametry gospodarcze Estonii czy Ukrainy.
Jak się okazuje, skuteczność tych prognoz czyni z ich autorów raczej antywskaźniki, ale wspomniana poczytność takiego generuje swoisty efekt dźwigni w postaci dodatkowego nasilenia tłumnych zachowań. Tłum może posłużyć jako zbiorowy dawca sumarycznie wielkiego kapitału. Niematerialna gra na emocjach podszyta jest jak najbardziej materialną grą o olbrzymie stawki. Mechanizm ten można przyrównać do piramidy, w której kilka ważnych źródeł opiniotwórczych wydaje prognozy, wciągając do gry tych, którzy zarażą manią swoje rodziny i znajomych. Te ostatnie (acz najliczniejsze) ogniwa gaszą światło pośród szalejącej kampanii we wszystkich mediach. Tymczasem trend się załamuje, kramik inwestycyjny zostaje zamknięty, a zwycięsko z tej batalii wychodzą ci nieliczni, którzy zachowali niezależne myślenie.
Nie ma nic złego, gdy prognozy czy rekomendacje od dłuższego czasu podążają z trendem, oddając z grubsza faktyczny stan rynku. Podnoszenie cen docelowych w trakcie hossy, obniżanie podczas bessy, korekty PKB, itp. – jest to w pełni uzasadnione. Poważne wątpliwości co do wiarygodności rodzą się w chwili, gdy rozpoczyna się festiwal licytacji wycen, a wśród opiniotwórczych prognostów, analityków, ekspertów, itp. panuje niemal jednomyślność.
Sygnał do ewakuacji z rynku jest tym mocniejszy, im więcej gromadzi się obiektywnych danych sugerujących koniec trendu. W okolicach długoterminowych szczytów i dołków fałszywi prorocy mają swoje pięć minut, za które zwykły tłum płaci największy rachunek. Okazja do zysków z tego tytułu zdarza się raz na kilka albo kilkanaście lat, zatem w takich chwilach nie ma miejsca na żadne sentymenty. Jest chłodna kalkulacja lub ewentualnie bezdenna głupota, jeśli takie rekomendacje faktycznie nie mają podbudowania w zakulisowych działaniach.
Dziś szczególnie niebezpiecznie igra się z wyrokowaniem losu złotego. Na razie padają poziomy 5 lub 5,5 zł za euro, niedługo może usłyszymy 7 albo 10. Trwa sianie paniki, a w kantorach waluty są w niedoborze. U schyłku ubr. szczególnie uaktywnił się jeden z amerykańskich banków inwestycyjnych, który najwyraźniej znalazł sobie nad Wisłą poletko do spekulacji (problem zapadających opcji walutowych chyba nieprzypadkowo zbiegł się w czasie).
W każdym przypadku po minięciu euforii wyceny wracają do długoterminowej równowagi. Przypomnijmy, że ropa naftowa też miała dojść do 250 czy 400 dolarów za baryłkę ledwie pół roku temu. Według licznych przedstawicieli funduszy inwestycyjnych polskie akcje były niezmiennie „atrakcyjne” nawet podczas monstrualnej bańki z 2007 r. Dlaczego dziś, po spadku giełdy o ponad 60 proc. ci sami eksperci zamilkli. Czyżby teraz z kolei było drogo?
Fałszywi prorocy pozostają bezkarni i dobrze zarabiają na uprawianym procederze. Dobrym przykładem są opływający w milionowe premie skompromitowani notable z upadających anglosaskich banków inwestycyjnych, którzy do spółki z agencjami ratingowymi dosłownie naganiali na instrumenty oparte o śmieciowe hipoteki. Obecnie są wielomiliardowe straty rozprzestrzenione na całe gospodarki.
Zachowanie dystansu pośród szumu i wstrzemięźliwa nieufność wobec wysypu rekomendacji w dobie zmiany trendu to remedium na potencjalne tarapaty. Racjonalna kalkulacja pozwala nie przespać dogodnego momentu ewakuacji, zwiększając szansę uniknięcia finansowej kontuzji, której leczenie trwa latami. Jeśli nie akceptujesz ceny 5 zł za bochenek chleba, to na tej samej zasadzie nie akceptuj przepłacania w innych sytuacjach, gdy w grze są dużo większe stawki. Analogicznie, nie daj się ogołocić z aktywów za ułamek ich godziwej wartości.
Bartosz Stawiarski, Wealth Solutions
Źródło: Wealth Solutions