Etyka, gałąź filozofii, jest nauką zmierzającą do ustalenia wspólnych i swoistych ocen i norm zachowań. Praca tłumacza, jak każdy inny zawód, również posiada swoją etykę. Rozważania na ten temat należy rozpocząć od określenia zakresu odpowiedzialności tłumacza. Osoba dokonująca przekładu przede wszystkim odpowiada za prawidłowe przekazanie treści docelowemu odbiorcy.
Wydaje się to łatwe, ale praktyczne wykonanie jest już dużo trudniejsze, gdyż za słowami kryje się nie tylko ich podstawowe znaczenie, ale także kontekst socjolingwistyczny języka źródłowego, który często odbiega znacząco od kontekstu języka docelowego. Należy także wziąć pod uwagę intencje autora tekstu, które nie zawsze są jednoznaczne i łatwe do odkrycia.
Mając na uwadze ten ostatni aspekt, osoby dokonujące przekładu literackiego pozostają zazwyczaj w ścisłym kontakcie z autorem dzieła, często posiłkując się zabiegiem zwanym „back translation”(czyli tłumaczeniem już przetłumaczonego tekstu na język źródłowy), po to właśnie, aby jak najdokładniej przekazać intencje autora wyrażone poprzez nastrój, rytm i styl utworu.
W przypadku tekstów użytkowych, takich jak instrukcje, umowy, analizy ekonomiczne, itp. najważniejszą wartością wydaje się być precyzja i wybór jak najdokładniejszych znaczeniowo słów. Od tej precyzji i dokładności zależą warunki współpracy firm, jeżeli mamy do czynienia z umowami, obowiązującymi przepisami, dyrektywami, uchwałami, itp. Od jakości i dokładności tłumaczenia zależeć może pomyślność przedsięwzięcia (np. przy specyfikacji przetargowej), funkcjonowanie urządzeń (przy instrukcjach obsługi czy montażu). Nawet zakładając, że tłumacz dokonujący przekładu jest biegły w dziedzinie, z której pochodzi tekst, musimy wziąć pod uwagę całą złożoność materii językowej, która często nie pozwala na uniknięcie niejasności, dwuznaczności czy wyboru nieprawidłowego kontekstu.
Dlatego oprócz oczywistej dbałości o stały rozwój swoich umiejętności językowych i warsztatu pracy, tłumacz, wykonując swoją pracę, powinien stosować się do dobrych zwyczajów, przepisów prawa i etyki zawodowej.
Organizacje skupiające tłumaczy (np. TEPIS), a także inne instytucje tworzą zbiory zasad praktyki zawodowej w ramach tłumaczeń ustnych i pisemnych. Najczęściej czytamy o następujących zasadach etyki zawodowej:
1. godności osoby zaufania publicznego
2. obowiązku zachowania staranności i wierności
3. obowiązku bezstronności
4. obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej
5. obowiązku przyznania się do braku kompetencji językowych
6. obowiązku doskonalenia kwalifikacji zawodowych
7. obowiązku korzystania z pomocy warsztatowych
8. obowiązku dzielenia się wiedzą
9. obowiązku uczciwości rozliczeń
10. solidarności koleżeńskiej
Omówmy kilka z wyżej wymienionych punktów, naszym zdaniem najciekawszych.
Bezstronność jest ważna na przykład w przypadku sytuacji negocjacyjnych lub konfliktowych. Często zdarza się, że tłumacz jest stałym współpracownikiem jednej ze stron, więc naturalnie będzie życzył jej jak najpomyślniejszego rozwiązania sprawy. Etyka zawodu, a także funkcja osoby zaufania publicznego w przypadku tłumaczy przysięgłych, wymaga jednak zdecydowanego zdystansowania się i zachowania absolutnej neutralności, a w przypadku gdy zaangażowanie emocjonalne tłumacza jest zbyt duże, wycofania się z pracy.
Z praktycznego punktu widzenia ciekawy jest obowiązek odmowy. Ponieważ płynna znajomość języka to nie wszystko, co potrzebne do wykonania poprawnego przekładu, tłumacz ma obowiązek przyznać się przed klientem, iż jego znajomość terminologii używanej w danej branży jest zbyt pobieżna. Jako aktywny uczestnik rynku tłumaczeniowego zdajemy sobie sprawę z rozmiarów konkurencji, zarówno pod względem liczby tłumaczy jak i walki cenowej o klienta. W trudnych czasach trudniej jest postępować zgodnie z zasadami etyki, gdy w grę wchodzi własny interes ekonomiczny. Tym bardziej istotny staje się obowiązek tłumacza, by nie podejmować się zadań przerastających jego możliwości, co może okazać się ze szkodą nie tylko dla odbiorcy tekstu, samego tłumacza, ale także opinii o całym środowisku.
Obowiązek dzielenia się wiedzą nabiera praktycznego wymiaru w związku z kształceniem nowych profesjonalistów. Oczywiste jest jednak, że nie każdy tłumacz jest jednocześnie wykładowcą. Innymi popularnymi formami wzajemnego wspierania się społeczności tłumaczy są liczne fora internetowe, konferencje, warsztaty i działalność w ramach stowarzyszeń. W Skrivanku doświadczeni tłumacze symultaniczni prowadzą kursy zawodowe dla adeptów tej sztuki, a następnie wspierają ich aktywnie podczas pierwszych tłumaczonych wystąpień.
Obowiązek zachowania uczciwości rozliczeń wydaje się oczywisty. Pojawia się on jednak w większości dokumentów ze zbiorem zasad etycznych dla tłumaczy, gdyż język jako materia płynna stwarza możliwości nadużyć. Dlatego np. dokument TEPISu jednoznacznie określa sposób, w jaki tłumacz przysięgły ma opisywać pieczęci, loga i podpisy, gdy pojawiają się w tłumaczonym dokumencie po raz pierwszy i gdy występują wielokrotnie, aby nie wygenerować zbyt dużej ilości znaków, co wiązałoby się z podniesieniem kosztów dla klienta.
Jak w każdej pracy także w zawodzie tłumacza nie można dopuszczać się nieetycznych zachowań narażających na szwank dobro publiczne, prywatne dobro klienta czy dobre imię całego środowiska tłumaczy. Tłumacz musi posiadać chęć do zdobywania nowej wiedzy, która w tego typu zawodzie jest niezbędna, a także dbać o swoją postawę, czyli przestrzegać zasad tajemnicy zawodowej, bezstronności, szacunku wobec stron tłumaczenia oraz szacunku wobec innych tłumaczy.
Etyka w zawodzie tłumacza to nic innego jak: prawda, zaufanie, lojalność.
Źródło: