Nie tylko w Polsce banki mają silnego konkurenta w postaci parabanków. Za oceanem mniej zamożna klientela ma do wyboru kilka rodzajów pożyczek udzielanych przez różne typy instytucji. Krótkoterminowe pożyczanie podlega jednak bardzo zróżnicowanym regulacjom prawnym. W niektórych stanach obowiązują przepisy, które Polakom mogą wydać się egzotyczne.
Image licensed by Ingram Image
Lombardy i firmy udzielające szybkich pożyczek upodobały sobie przede wszystkim biedniejsze rejony miast, zamieszkałe przez mniejszości etniczne. Z szacunków Pew Research wynika, że rynek chwilówek w USA jest wart około 7,4 miliarda dolarów rocznie. Z krótkoterminowych pożyczek korzysta 12 milionów Amerykanów. Przeciętny pożyczkobiorca zaciąga zobowiązanie na 375 dolarów, a na odsetki wydaje 520 dolarów rocznie.
W większości przypadków pożyczka przeznaczana jest na pokrycie codziennych wydatków – opłacanie rachunków, utrzymanie samochodu. Zaledwie w 16 procentach przypadków pożyczkobiorcy korzystają z najdroższej formy finansowania, aby poradzić sobie z nieprzewidzianymi wydatkami.
Pod zastaw czeku, auta, podatków
Najpopularniejszą formą pozabankowych pożyczek są chwilówki (payday loans). Ich zabezpieczeniem bywa czek z przyszłą datą, wystawiany na pożyczaną kwotę i odsetki. W razie niespłacenia zobowiązania w terminie, najczęściej nieprzekraczającym 14-31 dni, pożyczkodawca może przedłużyć spłatę zobowiązania lub zrealizować zabezpieczenie.
Jeśli czek nie ma pokrycia, jego wystawca naraża się na dodatkowe koszty oraz możliwość wypowiedzenia umowy rachunku bankowego (gdy sytuacja powtórzyła się kilkakrotnie). Krótkoterminowe pożyczki mogą zatem nie tylko w przenośni, ale wprost odbierać klientów bankom.
Osobną kategorię stanowią pożyczki zabezpieczone prawem do samochodu (car title loans). Pod względem oprocentowania zobowiązania takie są nieco tańsze niż chwilówki, ale pożyczkobiorca naraża się na utratę pojazdu w razie opóźnień w spłacie. Obowiązujące w wielu stanach ustawy antylichwiarskie często nie dotyczą tego typu zobowiązań, a pożyczkobiorca staje wobec konieczności zapłaty odsetek o wysokości kilkuset procent rocznie.
Nieznanym w Polsce typem pożyczki jest zobowiązanie zabezpieczone zwrotem podatku dochodowego (return anticipation loan). Usługi tego typu świadczą m.in. biura pomagające w rozliczaniu podatków. Klient po wypełnieniu dokumentów podatkowych otrzymuje czek, a pożyczka zostaje spłacona wraz z odsetkami w momencie, gdy fiskus prześle zwrot nadpłaconej daniny.
Prawo stanowe – bicz na pożyczkodawców
Rynek pozabankowych pożyczek stał się w ostatnich latach obiektem zainteresowania władz federalnych i stanowych. Problem uzależnienia od chwilówek członków personelu wojskowego potraktowano jako czynnik, który może wręcz zagrozić zdolności bojowej armii. Od 2007 roku odgórnie ograniczono oprocentowanie pożyczek udzielanych wojskowym, a w ślad za federalnymi regulacjami poszły niektóre stany.
Dziś szybkie pożyczki są zakazane w kilkudziesięciu stanach, ale zakazy bywają omijane poprzez rejestrowanie firm-pożyczkodawców w miejscach, gdzie prawo jest bardziej liberalne. W wielu częściach federacji limituje się maksymalną wysokość pożyczki, jej oprocentowanie i maksymalny okres trwania umowy. Czasem ograniczeniom podlega również możliwość przedłużania i odnawiania pożyczki. Ustawodawcy walczą w ten sposób z uzależnieniem pożyczkobiorców od szybkiego pieniądza i zjawiskiem spirali zadłużenia.
Niektóre stany wprowadziły jeszcze dalej idące obostrzenia, starając się chronić najuboższych obywateli. Przykładowo w Nowym Meksyku kwota pożyczki oraz odsetek i dodatkowych opłat nie może przekroczyć 25% dochodów brutto pożyczkobiorcy. W stanie Illinois nie wolno udzielić pożyczki osobie, która już zaciągnęła pożyczkę-chwilówkę, jeśli będzie to oznaczać, że będzie spłacać dwa zobowiązania jednocześnie przez co najmniej 45 kolejnych dni. W Utah z kolei, pożyczka udzielona pod zastaw czeku nie może być oprocentowana po 10 tygodniach od jej udzielenia.
Ściągawka dla KNF?
Chociaż rynek krótkoterminowych pożyczek w Polsce jest już uregulowany poprzez ustawę o kredycie konsumenckim, to warto śledzić amerykańskie doświadczenia w tej dziedzinie. Dziś problem nadmiernego zadłużenia w instytucjach pozabankowych nie jest jeszcze wyraźnie widoczny, ale niewykluczone, że w przyszłości konieczne będzie objęcie firm pożyczkowych szczególnym nadzorem.
Jedną z kluczowych spraw w tym przypadku będzie dostęp do informacji o dłużnikach spłacających pożyczki poza bankami. Niektóre amerykańskie stany, starając się nie dopuścić do wciągania pożyczkobiorców w spiralę zadłużenia, zdecydowały się na zbudowanie publicznych rejestrów klientów spłacających chwilówki i ograniczenie ilości jednocześnie zaciąganych zobowiązań. Być może jest to pomysł wart rozważenia przy okazji dyskusji nad rolą parabanków w polskim systemie finansowym.
