Przelewy natychmiastowe to dobro reglamentowane. Póki co funkcjonują zaledwie w 16 państwach na świecie. Wśród tego elitarnego grona szczęśliwców, którzy mogą zrealizować bezpośredni przelew z konta na konto, jest też Polska. Dzięki systemowi przelewów natychmiastowych System Płatności BlueCash (SPBC), przelew z konta na konto trafia średnio w 17 sekund.
Przelewa co siódmy z nas
Przelewy natychmiastowe, realizowane przez są 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu. Pozostają jednak innowacją, która dostępna jest zaledwie w 16 państwach na świecie. Zasada ich działania jest stosunkowo prosta. Banki nie czekają już do kolejnych sesji rozliczeniowych (przychodzących i wychodzących), w których wymieniają się informacjami o zleconych przez klientów transakcjach, lecz komunikują się ze sobą w czasie rzeczywistym, natychmiastowo wymieniając dane o ruchu środków między kontami. Dzięki temu na koncie statystycznego Kowalskiego środki księgowane są raptem w kilka sekund od momentu zlecenia do niego przelewu natychmiastowego. Z badań przeprowadzonych przez TNS Polska wynika, że średnio co siódmy Polak (15% ankietowanych) przynajmniej raz skorzystał z możliwości błyskawicznego przekazania pieniędzy.
Wedle raportu Global Payment Systems Analysis, autorstwa Lipis Advisors, systemy umożliwiające przelewy ekspresowe funkcjonują – oprócz Polski – tylko w Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Szwecji, Turcji, Chinach, Brazylii, Chile, Meksyku, RPA, Nigerii, Indiach, Japonii, Korei Południowej, Singapurze i na Tajwanie. W Stanach Zjednoczonych przelewy natychmiastowe dopiero zaczynają swą przygodę, a pierwszą amerykańską jaskółką jest Immediate Payment Service (IMPS), wdrażany właśnie przez Axis Bank.
Polska jest jednym z państw-pionierów, które jako pierwsze na świecie uruchomiły u siebie usługę przelewów natychmiastowych. Niemal równocześnie z nami systemy te rozwijały również Wielka Brytania oraz Nigeria.
Synowie Albionu kreują światowe trendy w e-bankowości
Chronologicznie w dziedzinie płatności natychmiastowych wyprzedziła Polskę tylko Wielka Brytania. W maju 2008 roku Brytyjczycy jako pierwsi na świecie wdrożyli FPS (Faster Payments Service). Dzięki FPS w Zjednoczonym Królestwie droga przelewu między kontami w różnych bankach skróciła się z trzech dni do raptem kilku godzin. Ale tzw. „przelewy natychmiastowe” (immediate payments), które banki księgowały w kilkanaście sekund, zajmowały początkowo jedynie 5% całego ruchu przelewowego. Dopiero z czasem ich procentowy udział w rynku wzrósł kilkunastokrotnie. Obecnie z FPS korzysta 10 banków, które tylko w 2013 roku przeprowadziły za jego pośrednictwem ponad 967,6 miliona transakcji (to o 19% więcej niż w roku poprzedzającym), na łączną kwotę 771, 4 miliarda funtów (o 25% więcej rok wcześniej).
Głównym graczem na brytyjskim rynku płatności natychmiastowych jest VocaLink. System istnieje od 2008 roku i za jego pośrednictwem zrealizowano już ponad 2,5 miliarda transakcji, dziennie system obsługuje średnio 90 milionów płatności. VocaLink jest monopolistą w zakresie dostarczania usług płatniczych dla sektora publicznego w Wielkiej Brytanii: obsługuje około 98% świadczeń państwowych i przechodzi przez niego 95% wszystkich wynagrodzeń.
Zaczęło się (także) w Polsce
Druga w światowej kolejności była właśnie Polska, z systemem BlueCash. Przelewy przyspieszyła u nas sopocka spółka Blue Media. Wdrożone przez nią w 2008 roku rozwiązanie miało pokazać bankom, że przelewy ekspresowe to nie gadżet, ale przydatna i kluczowa usługa, której klienci faktycznie oczekują. Początkowo zaczęło się od założenia przez Blue Media kont w wielu bankach i wykorzystania reguły dwóch szybkich przelewów wewnętrznych zamiast jednego międzybankowego. W ten sposób omijano konieczność oczekiwania na sesje rozliczeniowe. Klient, który chciał wówczas zrealizować przelew natychmiastowy, korzystał z kont pośredniczących Blue Media. Przelewając pieniądze z banku A do banku B, faktycznie przelewał je na konto Blue Media w banku A. Po zaksięgowaniu tej wpłaty Blue Media, ze swojego konta pośredniczącego w banku B, przekazywała pieniądze na konto odbiorcy. Błyskawiczny przelew był realizowany, choć pieniądze nie opuszczały banku nadawcy. Dzięki temu znacznemu przyspieszeniu uległ czas potrzebny na zrealizowanie przelewu. Do dziś metoda ta mocno poprawia dostępność do przelewów natychmiastowych.
Ale w 2012 roku Blue Media wypracowało nowe rozwiązanie – System Płatności BlueCash (SPBC). SPBC oferuje klientom przelewy ekspresowe, ale już bezpośrednie, z konta na konto, bez kont pośredniczących Blue Media. Pieniądze przepływają między kontami w różnych bankach w czasie rzeczywistym. Zgoda Prezesa NBP na uruchomienie Systemu Płatności BlueCash, otworzyła w Polsce nową erę na rynku rozliczeń międzybankowych. SPBC posiada wiele unikatowych na skalę światową cech. Przede wszystkim jego otwartość sprawia, że może on przyjąć zlecenie przelewu natychmiastowego nawet od nadawcy, który nie jest uczestnikiem systemu. Podobnie ma się rzecz z realizacją zlecenia u odbiorcy, którego konto bankowe znajduje się poza SPBC. Pozostałe systemy na świecie wykonują takie operacje wyłącznie „w ramach” banków, które są podpięte pod system.
Do dziś system bezpośrednich przelewów SPBC wdrożyło 38 banków, w tym wiele banków spółdzielczych, które często jako pierwsze decydowały się zainwestować w nowe technologie w bankowości. Zasięg całego systemu SPBC jest jednak znacznie większy i obejmuje 55 banków. Dzieje się tak, ponieważ 17 banków współpracujących z SPBC udostępnia swoim klientom usługę przelewów natychmiastowych, ale poprzez wykorzystanie kont pośredniczących Blue Media w ich bankach. To sprawia, że System Płatności BlueCash posiada obecnie najlepiej na świecie rozwiniętą infrastrukturę, umożliwiającą korzystanie z płatności natychmiastowych.
Liczba przelewów ekspresowych realizowanych w Polsce systematycznie rośnie – od stycznia do marca systematycznie przekraczała 107 tysięcy w ciągu miesiąca. Z kolei od kwietnia daje się zaobserwować wyraźna tendencja zwyżkowa: klienci wykonują miesięcznie średnio ponad 130 tysięcy błyskawicznych transakcji. W porównaniu z ubiegłym rokiem liczba przelewów ekspresowych w SPBC niemalże się podwoiła. Do tej pory za pośrednictwem systemów informatycznych, będących fundamentem SPBC, przetworzono już ponad 5 mln płatności natychmiastowych (co jest rekordem wśród płatności natychmiastowych w Polsce), z czego 98% w średnim czasie 17 sekund.
Użytkownicy Systemu Płatności BlueCash najczęściej korzystają z przelewów ekspresowych w poniedziałki i w piątki, a także w okolicach 10-ego dnia każdego miesiąca. Co ciekawe, blisko 4% przelewów natychmiastowych zostało zrealizowanych w nocy, pomiędzy północą a godziną 8:00. Interesujące są także statystyki weekendowe. Liczba przelewów wykonywanych w niedzielę stanowi blisko 25% liczby przelewów wykonywanych w dniu roboczym. Z analizy zrealizowanych w SPBC transakcji ponadto wynika, że płatności natychmiastowe są wykorzystywane przede wszystkim do spłat pożyczek i innych zobowiązań (rachunki, kredyty), zasilenia własnych kont bankowych, regulowania należności za zakupy online czy wycieczki typu last minute. Średnia wartość przelewu natychmiastowego utrzymuje się na podobnym poziomie, oscylując w granicach 705-745 złotych.
System płatniczy w obszarze szeroko rozumianych płatności natychmiastowych uzupełniają zarówno onlineowe przelewy wewnątrzbankowe jak i narzędzia dla sklepów internetowych typu pay-by-link. Z BlueCash można również korzystać z poziomu bankowości mobilnej, poprzez aplikację na smartfona czy tableta. Wystarczy tylko podać numer telefonu osoby, do której chcemy wykonać przelew natychmiastowy, aby system poinformował ją o woli realizacji takiej transakcji. Do tej operacji nie potrzeba nawet numeru konta odbiorcy. Co warte odnotowania – w Polsce jest to obecnie jedyny darmowy sposób na korzystanie z przelewów natychmiastowych.
Nigeryjski tygrys
Trzecim państwem, które uruchomiło u siebie system przelewów ekspresowych była Nigeria. Z jej NIBSS Instant Payment(Nigeria Inter-Bank Settlement System)korzysta aktualnie 21 instytucji finansowych, w przeważającej większości banków. Sam system NIBSS został utworzony już w roku 1992, a rozpoczął działanie dwa lata później. Jednak na początku nie był on pomyślany stricte jako system przelewów natychmiastowych. Jego zadaniem było jedynie wsparcie i ułatwienie szybszego transferu finansów między poszczególnymi nigeryjskimi bankami. O przelewach natychmiastowych nikt wtedy jeszcze nie śmiał marzyć. Na ich przyjęcie systemy informatyczne Nigerii gotowe były dopiero w październiku 2010 roku, zaś same przelewy zaczęły funkcjonować w 2011 roku. Wtedy też do nazwy systemu dodano frazę Instant Payments.
Nigeria jest jednym z państw, które nie kryją się z inicjatywą ograniczenia obrotu gotówkowego kosztem wsparcia płatności bezgotówkowych, w tym zwłaszcza płatności telefonem komórkowym, którą umożliwia obecnie 26 banków w Nigerii. W raporcie Payments System Vision 2020, wydanym przez Centralny Bank Nigerii, czytamy, że celem jest zachęcenie obywateli do częstszego korzystania z bankowości elektronicznej. Co więcej same nigeryjskie władze (podmioty Rządu Federalnego) zostały zobowiązane dekretem Prezydenta Nigerii z 2009 roku do przeprowadzania operacji finansowych wyłącznie drogą elektroniczną. Dzięki rozwiniętej kampanii informacyjnej już w czerwcu 2013 roku transakcje zrealizowane za pośrednictwem bankowości elektronicznej po raz pierwszy wyprzedziły tak popularne w Nigerii płatności za pomocą czeków. Tylko w czerwcu zeszłego roku przelewy natychmiastowe stanowiły w tym kraju 8,5% liczby wszystkich transakcji oraz 15,5% ich łącznej wartości. W czerwcu 2013 roku za pomocą NIBSS IP wykonano prawie 1,25 miliona transakcji, przy czym ich liczba z miesiąca na miesiąc powiększa się średnio o niespełna 100 tysięcy.
To wszystko zaowocowało wysokimi notowaniami Nigerii w rozmaitych rankingach, sprawdzających rozpowszechnienie w społeczeństwie edukacji na temat technologii IT, a także badających, w jakim stopniu z tych nowoczesnych korzystają obywatele danego kraju. W raporcie Mobile Payment Readiness, sporządzonym przez Master Card i zbierającym dane dotyczące płatności bezgotówkowych z wykorzystaniem telefonu komórkowego, Nigeria zajęła 2. miejsce wśród państw afrykańskich (wyprzedziła ją tylko Kenia, 4. w rankingu ogólnym). Dlatego nic dziwnego, że w sektorze nowych technologii Nigerię często określa się mianem „afrykańskiego tygrysa”.
Przelewy natychmiastowe – płatności przyszłości?
Liderami rynku przelewów ekspresowych są trzy grupy państw: te które tradycyjnie posiadają bardzo sprawne systemy bankowe (Wielka Brytania, Szwajcaria, Szwecja, Polska); te których społeczeństwa są bardzo podatne na wszelkie innowacje technologiczne (Japonia, Korea, Tajwan, Singapur, Turcja) oraz rynki wschodzące o dużej dynamice rozwoju z solidną tzw. premią za opóźnienie (Brazylia, Meksyk, Chile, Chiny, Nigeria, RPA). Wszędzie bez wyjątku gdzie wdrożono takie rozwiązania, stały się one z miejsca istotnym elementem systemu płatniczego danego kraju. Trzeba tu także pamiętać, że w wielu krajach systemy te obsługują także wewnętrzne przelewy bankowe, które u nas od wielu lat są standardowo realizowane on-line.
Nie ulega wątpliwości, że sektor bankowy wyraźnie zmierza w kierunku płatności bezgotówkowych. Kolejne państwa na świecie coraz częściej głośno zastanawiają się nad wdrożeniem systemów przelewów natychmiastowych starając się nadrobić zaległości w dziedzinie e-bankowości. Przykładem może być choćby Singapur czy kraje skandynawskie, które niedawno zaczęły testować je u siebie. Fakt, że przelewy księgowane są już w kilkanaście sekund, znacznie bowiem usprawnia nie tylko nasze codzienne życie, lecz także pozytywnie wpływa na mechanizmy państwowej gospodarki.
Blue Media
Wojciech Boczoń
