W sierpniu 2005 r. na zlecenie Ministerstwa Środowiska instytut badawczy CBM Indicator przeprowadził w całym kraju badanie opinii na tematy związane z kształtowaniem i ochroną środowiska naturalnego oraz prawodawstwa regulującego te kwestie. Wynika z nich, że zaledwie 2 proc. Polaków jako wysoki ocenia swój poziom wiedzy na temat stanu środowiska naturalnego. Co dziesiąty badany (11,8 proc.) ocenił swoją wiedzę jako bardzo ubogą. Z badań przeprowadzonych w ubiegłym roku wśród mieszkańców Unii Europejskiej wynika, że większość Europejczyków czuje się w tym zakresie dobrze poinformowana .
Jak wynika z Eurobarometru, Polakom środowisko kojarzy się z zielonym i przyjemnym krajobrazem (16%), podczas gdy pierwsze skojarzenie, jakie przychodzi do głowy Europejczykom to zanieczyszczenie większych i mniejszych miast (25 proc.) .
Czego się obawiamy?
Na liście zagrożeń przeciętnego Polaka zagrożenia ekologiczne znajdują się na piątym miejscu w jedenastostopniowej skali. Spośród zagrożeń ekologicznych respondenci jako najpoważniejsze wskazują zanieczyszczenia powietrza oraz wód powierzchniowych, a także problem dziury ozonowej (ponad 30 proc.). Za bardziej niebezpieczne uważane są klęski żywiołowe, terroryzm, konflikty zbrojne i epidemie. Mniej niż zagrożeń związanych ze środowiskiem obawiamy się katastrof komunikacyjnych i wyczerpania surowców naturalnych. Podobnie z problemami ubożenia coraz większej liczby ludzi na świecie, niezrównoważonym rozwojem różnych regionów świata i wzrostem liczby ludności.
Na skali zagrożeń wysoko plasują się również rosnące hałdy śmieci. Mają one zbliżony poziom ocen (ok. 30 proc.) do zagrożeń skażeniami radioaktywnymi (np. awarie elektrowni jądrowych). Pomimo, że największym zagrożeniem ekologicznym jest dla ankietowanych zanieczyszczenie powietrza i wód powierzchniowych, to ich wiedza na te tematy jest znikoma – mniej niż 1 proc. pytanych zadeklarowało, że wie o tym bardzo dużo. Jednocześnie respondenci zgłaszają największe zapotrzebowanie na informacje na ten temat. Największą wiedzę badani posiadają o segregacji śmieci, chcą ją jednak poszerzać, gdyż problem ten oceniają jako ważny.
Europejczycy z kolei najbardziej martwią się zanieczyszczeniem wód – niemal połowa uważa to za największy kłopot. Na drugim miejscu wymieniają katastrofy spowodowane przez ludzi np. wylanie ropy do morza (46 proc). Ostatnimi z czterech najczęściej wskazywanych problemów jest zmiana klimatu oraz zanieczyszczenie powietrza (45 proc). Ok. 25 proc. obywateli UE martwi się rosnącymi ilościami odpadów. Problem ten dużo bardziej niepokoi mieszkańców „nowej Europy” – 43 proc. Najmniej martwi Europejczyków „zwiększony poziom hałasu” (noise pollution) .
Dostęp do informacji
Badania wskazują na niską aktywność ankietowanych w poszukiwaniu informacji. Aktywność taką deklarował mniej niż co czwarty z badanych. Z drugiej zaś strony aż 67 proc. badanych deklaruje chęć poszerzenia wiedzy na tematy związane z ochroną środowiska. Jako najlepsze źródło wskazywali najczęściej telewizję (18,5 proc.). Wielu ankietowanych preferowałoby broszury i ulotki na ten temat (15,9 proc.). Na trzeciej pozycji znalazł się Internet, poprzez który chciałoby otrzymywać informacje 14,2 proc. badanych.
Badani wskazują, że informacji na temat środowiska jest niewiele (jedynie 2 proc. ocenia ich ilość jako „wystarczającą”). Co ważne, ci którzy mają do nich dostęp oceniają je negatywnie, jako niezbyt dostępne i nieużyteczne. Źródło najlepsze to według respondentów opracowania specjalistyczne – prasa branżowa i wyspecjalizowane publikacje urzędowe. Są to jednak materiały z których korzysta zaledwie 16,6 proc. ankietowanych. Najczęściej jako główne źródło informacji podawana jest telewizja (51,7 proc.), przy czym na taki wynik wpływa między innymi fakt, że dla wielu osób jest to źródło jedyne (16,6 proc.). Respondenci, którzy odbierają głównie radio uważają, że otrzymują dużo informacji, ale oceniają je negatywnie, przede wszystkim pod względem użyteczności.
Badani nie widzą zmian zachodzących w ich otoczeniu. Na pytanie o to, czy w ich okolicy władze podjęły działania na rzecz poprawy stanu środowiska, 31 proc. ankietowanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi. Najczęściej zauważane zmiany to uporządkowanie i segregację śmieci (50,4 proc.), budowę oczyszczalni ścieków (10 proc.), a także zachowanie porządku w parkach i skwerach (5 proc.). Ponad 60 z ok. 34 proc. ankietowanych, którzy zmiany zauważyli oceniło, że ich skutkiem była poprawa stanu środowiska, przy czym ponad 17 proc. uznało, że jest ona niezauważalna. Ponad połowa badanych przypuszcza, że to Unia Europejska, obok samorządów i budżetu państwa jest głównym źródłem finansowania tych zmian. Ankietowani nie byli jednak w stanie wymienić konkretnych skutków wykorzystania wsparcia ze strony unijnych funduszy.
Ochrona środowiska na co dzień
W opinii większości respondentów najskuteczniejszy sposób na ochronę środowiska naturalnego to ekologiczny styl życia. Najczęściej wskazywane rozwiązania to stosowanie zasad ochrony środowiska w życiu codziennym (64 proc.) i edukacja dotycząca właściwego postępowania (60 proc.). Stosunkowo wysokie wskazania (22 proc.) uzyskała propozycja, aby wdrażać standardy UE i w ten sposób chronić środowisko. Najmniej respondentów (9,1 proc.) uważa, że drogą do skutecznej ochrony środowiska jest poparcie dla partii politycznych, które deklarują zaangażowanie w sprawy środowiska naturalnego.
Duża część dorosłych Polaków uważa, że obywatele powinni włączać się w akcje, programy i projekty na rzecz ochrony środowiska (52 proc.), jednak tylko jedna czwarta respondentów zadeklarowała, że jest gotowa do podjęcia osobiście takiego działania. Nie dziwi zatem, że w ubiegłorocznym Eurobarometrze Polacy zajęli ostatnie miejsce wśród 25 krajów członkowskich UE pod względem podejmowanych działań na rzecz ochrony środowiska. Zorganizowane akcje podejmowane są, kiedy obywatele czują się zagrożeni jakąś inwestycją lub kiedy oceniają ją jako uciążliwą. Najczęściej problemy takie dotyczą wysypisk lub zakładów utylizacji śmieci (42 proc. wskazań). Jesteśmy jednak również gotowi do działania w ramach popularyzacji działań proekologicznych (40 proc.). Chodzi głównie o zorganizowane akcje, jak np. „Sprzątanie świata”.
Środowisko i prawo
W odpowiedzi na pytanie, kto powinien stanowić prawo dotyczące ochrony środowiska, respondenci CBM Indicator najczęściej wskazywali na Ministra Środowiska (58 proc.) oraz wyspecjalizowane służby ochrony środowiska (50 proc.). Często wymieniano także władze lokalne (35 proc.). Mieszkańcy UE oceniają, że największą efektywnością w podejmowaniu decyzji na rzecz ochrony środowiska wykazuje się Unia Europejska oraz rząd w danym kraju (33 proc.). Polacy uważają za najbardziej efektywne lokalne władze (55 proc.) a rząd uplasowali niemal na ostatniej pozycji(18 proc.) .
Ponad 40 proc. badanych w sierpniu Polaków uważa, że prawo dotyczące ochrony środowiska nie jest należycie egzekwowane. Około 86 proc. pytanych nigdy nie spotkało się z żadnymi procedurami dotyczącymi ochrony środowiska. Respondenci z UE z kolei ocenili, że najbardziej efektywnym sposobem na zniknięcie problemów „środowiskowych” jest tworzenie narodowych i europejskich regulacji, które zakładałyby bardzo ciężkie kary dla sprawców (46 proc.). Niemal tyle samo obywateli sądzi, że należałoby wyegzekwować powstanie przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska (45 proc.). Trzecim sposobem, za którym opowiada się prawie co piąty ankietowany w Europie jest szerzenie ogólnej świadomości na temat środowiska (44 proc.).
Podsumowanie
Pomimo niskiego poziomu wiedzy i aktywności w zakresie świadomego kształtowania środowiska naturalnego, Polacy deklarują duże zainteresowanie otrzymywaniem informacji z tego zakresu. Informacje udostępniane w środkach przekazu powinny być bardziej dostępne i użyteczne. Odpowiednie instytucje czeka również ciągle duża praca z zakresu edukacji proekologicznej społeczeństwa. Może dzięki niej Polacy będą chętniej stosować zasady ochrony środowiska naturalnego w życiu codziennym. Priorytetem powinno być dążenie do uaktywnienia obywateli, nakłonienia do samodzielnego, aktywnego poszukiwania informacji o ochronie środowiska i podejmowania działania.
