(Nie)skrępowany wybór emerytury

Kapitałowy system zabezpieczenia emerytalnego w Chile był wzorem dla tworzących się systemów w pozostałych krajach Ameryki Łacińskiej oraz w Europie Środkowej i Wschodniej, w tym w Polsce. System zabezpieczenia emerytalnego w tym kraju działa od 1 maja 1981 r. Data tego wydarzenia była wybrana celowo – również w Chile jest to „święto pracy”, a obecnie dodatkowo „święto wolności wyboru swojej emerytury”. Do systemu wpływa obowiązkowo comiesięczna składka w wysokości 10 proc. wynagrodzenia brutto (w Polsce 7,3 proc.).

Wypłaty emerytur mają dwie podstawowe formy: (1) indywidualna emerytura dożywotnia, wykupywana w drodze internetowego przetargu w zakładzie ubezpieczeń na życie oraz (2) wypłata programowana wypłacana przez fundusz emerytalny, w którym uczestnik systemu akumulował swoje oszczędności. Dopuszczalna jest również forma mieszana: za część środków klient może wykupić emeryturę dożywotnią, a pozostałą część pobiera w formie wypłat programowanych. W szczególnym przypadku, gdy przyszły emeryt zgromadził na koncie emerytalnym więcej kapitału niż byłoby potrzebne na wykupienie emerytury dożywotniej, zapewniającej świadczenie w wysokości 70 proc. jego średniej ostatniej płacy, może nadwyżkę pieniędzy wypłacić z konta emerytalnego jednorazowo.

Indywidualna emerytura dożywotnia zapewnia comiesięczny dochód do końca życia ubezpieczonego oraz rentę wdowią, sierocą itp. zależnie od wykupionego zakresu ubezpieczenia. Wysokość świadczenia pobieranego w formie wypłaty programowanej ustala klient, biorąc pod uwagę wysokość zgromadzonego kapitału i okres, w jakim chciałby otrzymywać emeryturę. Świadczenie to jest wypłacane do wyczerpania kapitału na koncie emerytalnym, natomiast w razie śmierci emeryta pozostałe na koncie środki są dziedziczone.

Dożywotnie bezpieczeństwo

Wprowadzany w Polsce system wypłat emerytur z OFE powinien być przejrzysty, prosty i efektywny. Zaproponowanie wszystkim przyszłym emerytom wyboru spośród dwóch produktów: dożywotniej emerytury kapitałowej oraz emerytury okresowej (odpowiednika chilijskiej „wypłaty programowanej”) rozwiązałoby wszystkie istotne kwestie dyskutowane na etapie projektów ustawy.

W obecnej formie projekt ustawy o emeryturach kapitałowych przewiduje: (1) dożywotnią emeryturę kapitałową wypłacaną przez powołane do prowadzenia tej działalności zakłady emerytalne oraz (2) emeryturę okresową wypłacaną przez powszechne towarzystwa emerytalne, ale wyłącznie osobom pobierającym to świadczenie do ukończenia 65. roku życia. Po tym czasie emeryt musi obowiązkowo (za pozostały na koncie kapitał) wykupić dożywotnią emeryturę kapitałową w jednym z zakładów emerytalnych.

Przyszły emeryt za zgromadzony kapitał w OFE będzie mógł kupić dożywotnią emeryturę kapitałową w tym zakładzie emerytalnym, który zaproponuje mu najwyższe świadczenie (wyliczone aktuarialnie na podstawie wartości zgromadzonego kapitału i tablic dalszego trwania życia). Indywidualna dożywotnia emerytura jest produktem ubezpieczeniowym i w razie gdy suma kwot wypłaconych przez zakład emerytalny jest niższa niż przekazany kapitał z OFE na zakup emerytury dożywotniej, to pozostałe środki nie podlegają dziedziczeniu. Ponadto, wybór indywidualnej emerytury dożywotniej jest decyzją nieodwracalną. Projekt ustawy przewiduje możliwość wypłaty dożywotnich emerytur kapitałowych przez działające powszechne towarzystwa emerytalne. Jest to korzystne rozwiązanie, gdyż podmioty te zatrudniają wykwalifikowanych specjalistów oraz posiadają odpowiednią infrastrukturę informatyczną i techniczną, którą będzie można dostosować do obsługi tego produktu. Powoływanie wyspecjalizowanych zakładów emerytalnych, mających zajmować się wyłącznie wypłatami środków z OFE, będzie wymagało dużych nakładów finansowych. Częścią tych kosztów będą obciążane produkty oferowane przez zakłady emerytalne, natomiast świadczenia dostępne w PTE będą bardziej atrakcyjne dla emerytów.

Okresowe świadczenie

Emerytura okresowa kalkulowana na podstawie zgromadzonego kapitału i tablic dalszego trwania życia będzie wypłacana emerytom do osiągnięcia 65. roku życia. Jest to świadczenie podobne do chilijskiej wypłaty programowanej kalkulowanej indywidualnie na podstawie wartości zgromadzonego kapitału na koncie w funduszu i na ustalony okres wypłaty. Emerytura okresowa powinna być dostępna dla wszystkich emerytów bez żadnych limitów wiekowych. Byłaby wówczas preferowana przez osoby pozostające w specyficznych sytuacjach życiowych, w których wybór dożywotniej emerytury kapitałowej jest dla nich nieracjonalny, ze względu na znikome prawdopodobieństwo wykorzystania zgromadzonego kapitału. Produkt ten wybierałyby te osoby, które w chwili przejścia na emeryturę wiedzą, że np. z powodu nieuleczalnej choroby pozostało im niewiele lat życia i nie chcą po śmierci zostawić najbliższej rodziny bez środków. Odpowiednio zaplanowane wypłaty emerytury okresowej zastąpiłyby proponowane we wcześniejszych projektach ustaw emerytury małżeńskie czy emerytury dożywotnie z gwarantowanym okresem. Nieumieszczenie tych produktów w projekcie ustawy o emeryturach kapitałowych budzi nadal tak wiele sporów i emocji.

Proponuję, aby wysokość świadczenia emerytury okresowej była weryfikowana corocznie, biorąc pod uwagę malejący kapitał na koncie emerytalnym i rosnący wiek emeryta. Środki przeznaczone na emeryturę okresową byłyby zarządzane przez powszechne towarzystwa emerytalne w formie odrębnego funduszu ze strategią inwestycyjną dopasowaną do charakteru tych oszczędności. Świadczenie emerytury okresowej wypłacane byłoby do wyczerpania zgromadzonego kapitału na koncie emerytalnym. W razie śmierci emeryta niewykorzystany kapitał byłby dziedziczony. Aby wykluczyć przypadki nieracjonalnego wykorzystania tych środków minimalny okres realizowanych wypłat mógłby być określony ustawowo. Wybór emerytury okresowej nie byłby ostateczny. W każdej chwili emeryt mógłby wykupić dożywotnią emeryturę kapitałową, gdyby nie był zadowolony z tej formy świadczenia.

Swobodny wybór produktu

Podobnie jak w rozwiązaniu chilijskim to emeryt powinien decydować o formie świadczenia emerytalnego otrzymywanego ze zgromadzonych środków w OFE. Rozwiązanie zawarte w projekcie ustawy o emeryturach kapitałowych niestety nie gwarantuje swobodnego wyboru produktu emerytalnego i dysponowania kapitałem zgromadzonym przez uczestnika funduszu. Państwo nie powinno nikogo wyręczać w tak ważnym wyborze. Jako argument jest podawana zawarta w ustawie gwarancja emerytury minimalnej, do której państwo będzie dopłacać, w razie gdy wypłaty z tzw. I i II filara będą w sumie niższe od minimalnego świadczenia. Gdyby tę emeryturę ograniczyć wyłącznie do I filara, to nie byłoby żadnych przeszkód do swobodnego dysponowania kapitałem zgromadzonym w OFE.

W przypadku, gdyby była zapewniona przez państwo swoboda dysponowania środkami zgromadzonymi w funduszach emerytalnych, to można byłoby umożliwić oszczędzającym dokonywanie dodatkowych wpłat do OFE. Wpłynęłoby to w znacznym stopniu na wysokość oferowanych w przyszłości świadczeń i zwiększyłoby w społeczeństwie świadomość, że wysokość przyszłej emerytury zależy przede wszystkim od nas samych. W Chile pracownik ma prawo wpłacać do funduszu emerytalnego dobrowolnie 10 proc. wynagrodzenia, a kwoty te są odpisywane od podatku (odpowiednika naszego PIT).

AGNIESZKA NOGAJCZYK-SIMEONOW
Autorka jest prezesem Zarządu PTE Allianz Polska