Dla wielu rządów w Europie, dążących do konsolidacji budżetowej i pobudzenia gospodarki, kryzys gospodarczy okazał się silnym bodźcem do podjęcia kroków na rzecz ograniczenia szarej strefy – taki wniosek płynie z opublikowanego dziś raportu organizacji Visa Europe.
Wielkość szarej strefy określona została na 2,1 biliona euro, co odpowiada 18,5% wartości produktu krajowego brutto (PKB) w Europie. Wskaźnik ten jest najniższy od 10 lat, lecz – jak wskazuje raport – szara strefa, której istnieniu znacząco sprzyja gotówka, to wciąż zjawisko ogólnoeuropejskie, napędzane głównie przez pracę nierejestrowaną i ukrywanie oraz zaniżanie przychodów.
Raport pod tytułem Szara strefa gospodarcza w Europie w 2013 r. Zastosowanie systemów płatności elektronicznych do zwalczania drugiego obiegu gospodarczego analizuje skalę europejskiej szarej strefy, której wielkość wynosi od 8-10% produktu krajowego brutto w Szwajcarii, Austrii, Holandii czy Wielkiej Brytanii, do niemal 30% PKB w Bułgarii, Chorwacji, na Litwie oraz w Estonii. Już wcześniejsze raporty wskazywały na silny związek pomiędzy szarą strefą a cyklem gospodarczym; tak też jest w wydaniu tegorocznym, które w szczególności zwraca uwagę na poszukiwanie przez rządy europejskie nowatorskich sposób radzenia sobie z deficytem budżetowym – właśnie poprzez ograniczanie szarej strefy, zamiast tradycyjnego podnoszenia podatków czy obniżania świadczeń społecznych.
Steve Perry, dyrektor ds. handlowych Visa Europe, powiedział: „W okresie słabnącej działalności gospodarczej, takie zjawiska jak wzrost bezrobocia, spadek dochodów oraz obawy o przyszłość popychają wielu ludzi w kierunku szarej strefy. Podczas gdy w okresie do 2009 r. walka z ukrytym obiegiem gospodarczym przynosiła rezultaty w całej Europie, obecnie jesteśmy świadkami zróżnicowanego podejścia w różnych częściach kontynentu – na zachodzie, wschodzie czy na południu – i różnych jego rezultatów. Wspólnym mianownikiem jest jednak to, że europejska szara strefa wciąż stanowi obszar panowania gotówki, a czynnikami napędzającymi ją są wciąż praca nierejestrowana i ukrywanie oraz zaniżanie przychodów”.
Praca nierejestrowana to źródło dwóch trzecich europejskiej szarej strefy, zaś ukrywanie/zaniżanie dochodów tworzy pozostałą jedną trzecią. Jak wskazuje raport, ukierunkowane działania wymierzone w oba te zjawiska sprzyjają korzystnym zmianom – szczególnie skutecznym środkiem zwalczania szarej strefy jest rozwój płatności elektronicznych. I tak np. w Rumunii wprowadzenie w ostatnich latach możliwości opłacania podatków za pomocą karty płatniczej (w punktach sprzedaży i drogą internetową) zaowocowało wzrostem płatności podatkowych z użyciem kart o 34% w skali rocznej. Tam, gdzie działania przeciw szarej strefie obejmują wprowadzenie lub zintensyfikowanie płatności elektronicznych, odnotowano znaczące zmniejszenie skali drugiego obiegu gospodarczego. Raport przewiduje, że ukierunkowane działania na rzecz rozwoju płatności elektronicznych mogłyby doprowadzić do ograniczenia zakresu europejskiej szarej strefy o jedną dziesiątą, czyli o 200 mld euro – szczególnie przy zwróceniu większej uwagi na przeciwdziałanie ukrywaniu i zaniżaniu przychodów, dotychczas często zaniedbywane przez władze.
Jak wskazują doświadczenia międzynarodowe, istnieje ścisły związek pomiędzy zakresem szarej strefy a liczbą dokonywanych transakcji płatności elektronicznych (bezgotówkowych). W krajach o szerokim zakresie płatności elektronicznych, jak np. w Wielkiej Brytanii, ukryty obieg gospodarczy jest znacznie mniejszy niż w krajach takich jak Bułgaria, gdzie płatności elektroniczne nie są tak bardzo rozpowszechnione. Szara strefa jest szczególnie silna w takich działach gospodarki jak budownictwo, handel detaliczny, przemysł przetwórczy, turystyka i transport. Na przykładzie handlu detalicznego raport wykazuje, że rozwój płatności internetowych – poprzez ograniczenie możliwości ukrywania i zaniżania przychodów – wprowadza przejrzystość i skutkuje zmniejszeniem zakresu szarej strefy.
Sytuacja w Polsce
W Polsce szara strefa stanowi według badania równowartość 23,8% PKB (czyli 95 mld euro), co oznacza, że w ostatnich latach nieco się skurczyła – w roku 2009 r. stanowiła 25,9% PKB.
Tendencję tę można silnie skorelować z dynamicznie rosnącą liczbą płatności elektronicznych (od niecałych 45 na osobę w roku 2008 do 70 w roku 2011), jak też coraz wyższym udziałem konsumentów dokonujących zakupów przez internet (18% w 2008 r., 30% w latach 2010-12).
Jednak nadal skala szarej strefy plasuje Polskę w grupie kilku krajów o najwyższym w Europie poziomie drugiego obiegu gospodarczego w stosunku do PKB (przeciętny poziom europejski to 18,5%). Tak znaczący zakres tego negatywnego zjawiska badanie przypisuje sporemu znaczeniu obszarów, gdzie płatności elektroniczne nie są stosowane masowo (jak chociażby handel, produkcja, usługi turystyczne czy transport), znaczącemu udziałowi osób samozatrudnionych w gospodarce, niskiemu wykorzystywaniu płatności elektronicznych przez sektor publiczny, jak również stosunkowo niewielkim wydatkom konsumpcyjnym opłacanym kartami. Dla kart Visa jest to w Polsce jedno z każdych czternastu euro wydawanych na konsumpcję, wobec średnio jednego na 6,75 euro w całej Europie.
Polska odstaje od innych krajów pod względem stosowania płatności elektronicznych w rozliczeniach z sektorem publicznym, które są jednym ze stosowanych sposobów walki z szarą strefą. W rankingu globalnej firmy konsultingowej A.T. Kearney w odniesieniu do rozliczeń obywatel-administracja (C2G) Polska otrzymała uśredniony wskaźnik 50, wobec 75 dla Czech, Hiszpanii i Irlandii, 80 dla Węgier, Włoch i Turcji oraz 90 dla Wielkiej Brytanii i Niemiec. W indeksie stosowania płatności elektronicznych w rozliczeniach administracja-obywatel (G2C) Polska dzieli z Irlandią najniższy w Europie wskaźnik, tj. 56; Węgry otrzymały 75, Hiszpania i Włochy 81, Turcja i Wielka Brytania 88, zaś Czechy i Niemcy 94. Polska mocno odstaje także w odniesieniu do wykorzystania płatności elektronicznych w rozliczeniach między przedsiębiorstwami a administracją publiczną (B2G) – wskaźnik dla Polski wynosi 63, podczas gdy Hiszpanię i Irlandię oceniono na 88, Czechy, Węgry, Włochy i Turcja otrzymały notę 94, a wskaźnik dla Wielkiej Brytanii i Niemiec to 100.
„Coraz częstszym płatnościom kartami sprzyja rozwój sieci akceptacji, m.in. dzięki programowi Kartą Visa zapłacisz wszędzie finansowanemu przez banki członkowskie Visa Europe oraz upowszechnianie płatności zbliżeniowych Visa, szczególnie w zakresie drobnych płatności” – stwierdził Jakub Kiwior, dyrektor Visa Europe w Polsce. „Promowaniu płatności elektronicznych w rozliczeniach z sektorem publicznym sprzyjają m.in. specjalne stawki opłaty interchange za płatności publiczno-prawne kartami Visa, które zachęcają samorządy i administrację do ich przyjmowania” – dodał Jakub Kiwior.
Raport chwali konkretne działania w poszczególnych krajach europejskich podejmowane przez władze, banki i systemy płatnicze*/ w celu kształtowania pożądanych postaw obywateli w tym zakresie. Długofalowe inicjatywy, takie jak umożliwienie opłacania różnych usług publicznych z wykorzystaniem elektronicznych środków płatniczych, są niezmiernie ważnym czynnikiem sprzyjającym zmianie utrwalonych przyzwyczajeń. Jednocześnie jednak raport wzywa rządy do pełniejszego wykorzystania potencjału płatności elektronicznych w walce z szarą strefą.
Steve Perry powiedział również: „Kryzys gospodarczy zmusza rządy krajów europejskich do podjęcia działań na rzecz zmniejszenia szarej strefy. Panuje powszechna zgoda co do tego, że płatności gotówkowe to swoiste paliwo napędzające ukryty obieg gospodarczy. Oczekujemy, że zdecydowane wysiłki władz w całej Europie na rzecz ograniczenia zniekształcającego wpływu szarej strefy zaowocują coraz liczniejszymi inicjatywami prowadzącymi do wypierania gotówki przez płatności elektroniczne”.
Szara strefa gospodarcza w Europie w 2013 r. Zastosowanie systemów płatności elektronicznych do zwalczania drugiego obiegu gospodarczego to najnowsza wersja serii raportów publikowanych pod tym samym tytułem w latach 2008, 2010 i 2011.
Pełna angielskojęzyczna wersja raportu (The Shadow Economy in Europe, 2013 – Using electronic payment systems to combat the shadow economy) dostępna jest na stronie: www.visaeurope.com/en/about_us/industry_insights.aspx
*/ Przykłady działań władz, banków i systemów płatniczych:
-
W 2010 r. Visa Europe, wydawcy kart Visa i agenci rozliczeniowi powołali w Polsce fundusz wspierający wzrost liczby terminali płatniczych w punktach usługowo-handlowych. Na przestrzeni dwóch i pół roku jego działanie zaowocowało zainstalowaniem 120 tys. nowych terminali, z czego 75% działa w branżach o dużym udziale szarej strefy.
-
W 2011 r. w Irlandii opracowano i wdrożono strategię walki z wykluczeniem finansowym.
-
W 2011 r. we Włoszech wprowadzono obowiązek dokonywania płatności o wartości powyżej 1 tys. euro drogą elektroniczną. Wprowadzono również ulgi podatkowe dla płatności elektronicznych (bezgotówkowych) w punktach handlowo-usługowych, połączone z karami dla detalistów, którym udowodniono trzykrotne niewydanie klientom potwierdzenia zakupu w okresie pięciu lat. Badania wykazały, że dodatkowe wpływy podatkowe z tego tytułu wyniosły 9,1 mld euro. Podobne wymogi wprowadzono w Hiszpanii (od 2,5 tys. euro) i w Grecji (od 1,5 tys. euro).
-
W 2012 r. w Portugalii nałożono na banki obowiązek zgłaszania władzom podatkowym transakcji dokonywanych w punktach handlowo-usługowych.
Visa Europe
