Miniony rok (2013) należał do jednych z ciekawszych w XXI w. dla instytucji finansowych. Niskie stopy procentowe zrewidowały zdolności menedżerskie i umiejętności prowadzenia biznesu kadry zarządzającej bankami. Wysyp nowoczesnych rozwiązań i technologii płatniczych oraz kilka fuzji bankowych istotnie zmieniły obraz rynku finansowego w Polsce.
Z analiz PBC Consulting wynika jednak, że rok 2014 będzie również niełatwym okresem dla banków. Instytucje finansowe prowadzą swoją działalność w coraz to trudniejszym otoczeniu rynkowym. Problemy, jakie napotykają, są spowodowane nie tylko względami czysto konkurencyjnymi. W ostatnim czasie na funkcjonowanie banków coraz większy wpływ miały i będą mieć zewnętrzne regulacje nadzorcze oraz przepisy prawa. Poniżej przedstawiamy wybrane problemy, które będą mieć (lub będą mogły mieć – bowiem część z nich jest na etapie opracowywania) istotny wpływ na sektor bankowy, a przede wszystkim na jego wyniki w roku 2014 i kolejnych latach.
1. Utrzymujące się środowisko niskich stóp procentowych vs. rysująca się na horyzoncie wojna depozytowa
Rok 2014 będzie drugim rokiem z rzędu, w którym banki będą musiały przez większość czasu prowadzić działalność w otoczeniu niskich stóp procentowych. W tych niesprzyjających warunkach banki będą zmuszone dodatkowo prowadzić „walkę cenową” na depozyty i lokaty. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest konieczność (stopniowego) wdrażania postanowień Dyrektywy CRD IV i Rozporządzenia CRR, wdrażających do europejskiego porządku prawnego rekomendacje Komitetu Bazylejskiego (Basel III). Jedną z fundamentalnych zasad nowych regulacji są tzw. miary płynności – krótkoterminowej (Liquidity Coverage Ratio – LCR) oraz długoterminowej (Net Stable Funding Ratio – NSFR). W przypadku LCR sprawa sprowadza się do posiadania przez banki gotówki lub całkowicie płynnych aktywów wysokiej jakości (High Quality Liquid Assets – HQLA) na pokrycie wszystkich odpływów netto pomniejszonych o spodziewane w tym okresie wpływy na 30 dni kalendarzowych. W przypadku powtórzenia się sytuacji z września 2008 r. (przyp. red. – upadek Lehman Brothers), gdy rynek międzybankowy przestał w zasadzie istnieć, banki upłynniając posiadane aktywa HQLA mogłyby (w założeniach) regulować swoje zobowiązania. Wprowadzenie miary NSFR ma przyczynić się do tego, aby długoterminowe aktywa banki finansowały długoterminowymi pasywami. Miara LCR wejdzie w życie 1 stycznia 2015 r., rozpoczynając się wymogiem minimalnym na poziomie 60% normy, powiększanym każdego roku o 10 punktów procentowych, aż do osiągnięcia 1 stycznia 2019 r. docelowego poziomu 100%.
2.Następna obniżka opłat interchange
Wydawało się, że podpisanie w październiku 2013 r. przez prezydenta Bronisława Komorowskiego nowelizacji ustawy o usługach płatniczych zamknęło kwestię obniżenia opłat interchange. Niemniej jednak przewodniczący senackiej komisji budżetu i finansów publicznych, Kazimierz Kleina (PO), zapowiedział, że jeżeli banki będą obciążać klientów innymi kosztami (w związku z próbą ominięcia zapisów ustawowych obniżających opłaty interchange), ustawodawca wprowadzi kolejne zmiany, które temu zapobiegną. Kolejna regulacyjna obniżka w cieniu zbliżających się wyborów samorządowych (2014) i parlamentarnych (2015) jest zatem wielce prawdopodobna. Dalsze zmiany w interchange przyczynią się do jeszcze większego okrojenia oferty moneybacku.
3.Potencjalne utrzymanie popytu na kredyty hipoteczne w związku ze zmianami na rynku nieruchomości
Na krajowy rynek mieszkań oraz popyt na kredyty hipoteczne w ocenie PBC będą miały wpływ (poza czynnikami makroekonomicznymi) następujące czynniki/aspekty:
a)Nowa Rekomendacja S
Wprowadza ostrzejsze zasady przyznawania przez banki kredytów mieszkaniowych zabezpieczonych na hipotece. Zgodnie z oczekiwaniem KNF większość jej zapisów banki muszą stosować od 1 stycznia 2014 r. Dla kupujących mieszkania w 2014 r. oznacza, że stracili możliwość zaciągania kredytów na całą nieruchomość. Aby pożyczyć na zakup mieszkania, będą musieli dysponować wkładem własnym. Cel Komisji to obniżenie wskaźnika LtV, czyli stosunku wartości kredytu do wartości jego zabezpieczenia. Do końca 2014 roku wartość wskaźnika LtV nie powinna przekraczać poziomu 95%. Dopiero w 2015 r. wartość wskaźnika ma nie przekraczać 90%, a w 2016 r. – 85% lub 90% przy dodatkowych zabezpieczeniach. Znaczna część klientów „przerażona” koniecznością zagwarantowania wkładu własnego starała się do końca roku (2013) sfinalizować umowę kredytową. Szacuje się, że wymóg wniesienia wkładu własnego spowoduje obniżenie sprzedaży kredytów hipotecznych w 2014 r. o około 15-20%. Częściowo zostanie on zrównoważony przez rządowy program Mieszkanie dla młodych – szacuje się, że w całym 2014 roku efekt Mieszkania dla młodych zrównoważy efekt obniżenia LtV o ok. 5%.
b)Jednolity unijny hipoteczny formularz kredytowy
Zgodnie z planami ekspertów unijnych, banki będą zobowiązane do dokładnego informowania klientów o faktycznych kosztach transakcji. Parlament Europejski zaakceptował tekst uzgodniony z państwami członkowskimi, ale przed ostatecznym jego przyjęciem chce, by państwa wprowadziły przepis gwarantujący kontrolę ich prawidłowego wdrażania na terenie Unii. Opracowany tzw. „europejski formularz” ma obowiązywać we wszystkich bankach UE. Zawierać ma m.in. przejrzyste informacje, dotyczące także zagrożeń związanych ze spłatą kredytu/pożyczki. Ma to pozwolić kupującym wybrać najlepszą ofertę, która powinna być ważna przynajmniej tydzień, aby klient miał czas na zastanowienie. Wprowadzone mają być także bardziej elastyczne zasady umożliwiające wcześniejszą spłatę kredytu oraz częściowa ochrona klientów przed rosnącymi kosztami i wpadnięciem w spiralę zadłużenia. Ponadto nowe regulacje mają wyeliminować wprowadzające w błąd pułapki czyhające w informacjach pisanych drobnym drukiem. Szacuje się, że zmiany zostaną wprowadzone najwcześniej w 2015 r.
c)Program Mieszkanie dla Młodych
Z początkiem 2014 roku wystartował program „Mieszkanie dla młodych”. MdM to rządowy program wsparcia osób w wieku do 35 lat w nabyciu pierwszego, nowego mieszkania. Polega on na udzieleniu ze środków budżetu państwa dofinansowania wkładu własnego oraz dodatkowego finansowego wsparcia w formie spłaty części kredytu. Dofinansowanie ma miejsce w związku z ubieganiem się o kredyt na nabycie mieszkania: lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, który będzie zaspokajał własne potrzeby mieszkaniowe nabywcy. Eksperci rynku nieruchomości wskazują na liczne warunki jakie należy spełnić, aby otrzymać dopłatę. I tak: mieszkanie musi pochodzić z rynku pierwotnego, cena musi zmieścić się w narzuconych limitach, a pieniądze mają być przekazane osobom, które zaciągną kredyt i spełnią wymagania dotyczące wieku oraz nieposiadania mieszkania.
d)Start Funduszu Mieszkań na Wynajem
Pod koniec 2013 r. BGK powołał TFI BGK SA, w ramach której ma działać Fundusz Mieszkań na Wynajem. Fundusz docelowo ma zainwestować 5 mld zł w całe budynki z lokalami mieszkalnymi gotowymi do wynajęcia, a następnie wynajmować te mieszkania najemcom. Dodatkowo utworzył spółkę BGK Nieruchomości, która będzie zarządzać aktywami Funduszu Mieszkań na Wynajem.
W założeniach powołanie Funduszu ma przynieść korzyści w kilku obszarach: poprawić sytuację na rynku mieszkaniowym poprzez stworzenie warunków zachęcających Polaków do zwiększenia mobilności zawodowej, pobudzić rynek nieruchomości i wykreować zinstytucjonalizowany rynek najmu. Planowane jest, że Fundusz rozpocznie działalność w I kwartale 2014 r. Paradoksalnie projekt powołania Funduszu może przyczynić się do obniżenia popytu na kredyt hipoteczny ze strony osób fizycznych.
4.Rekomendacja U dotycząca dobrych praktyk w zakresie bancassurance
Projekt Rekomendacji U składa się z 22 rekomendacji podzielonych na 6 obszarów: określenie roli zarządu banku i rady nadzorczej banku, zabezpieczenie ryzyka banku, rola banku oraz polityka rachunkowości, relacje z klientami, system kontroli wewnętrznej w zakresie bancassurance, a także rola funkcji compliance. KNF zakłada, że rekomendacja wejdzie w życie 1 listopada 2014 r. Podstawą do przygotowania nowej rekomendacji były zastrzeżenia KNF, z uwagi na konflikt interesów na linii bank-klient-ubezpieczyciel. W ocenie KNF bank nie powinien łączyć funkcji ubezpieczyciela i pośrednika ubezpieczeniowego, bo działa to na niekorzyść klienta. Zastrzeżenia Komisji dotyczyły wynagrodzenia banków sięgającego, w niektórych przypadkach, aż 95% wartości pobranej składki ubezpieczeniowej. Zdaniem KNF wskazywać one mogły, że celem oferowania ubezpieczeń w ramach bancassurance nie jest zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej, a jedynie generowanie przychodów dla banku. Obiekcje KNF budziły także sytuacje, w których klient nie miał możliwości skorzystania z ubezpieczenia oferowanego przez innego ubezpieczyciela niż wskazany przez bank. Dostrzeżony przez KNF problem zbyt wysokich wynagrodzeń banków nie był problemem „na wyrost”. Przeciętna miesięczna wartość kredytów konsumpcyjnych udzielonych w pierwszym półroczu 2013 r. wyniosła ok. 5 329 mln PLN. Przy założeniu, że 2/3 tej kwoty to kredyty konsumpcyjne z ubezpieczeniem, składka ubezpieczenia na rynku oscyluje w granicach 0,35% miesięcznie od kwoty ubezpieczenia, a bank przeciętnie inkasuje 90% składki, miesięczny przychód banków wynosi ok. 134 mln PLN.
5.Drugi etap konsolidacji finansów publicznych
Projekt nowelizacji ustawy o finansach publicznych zobowiązuje samorządowe ZOZ-y oraz osoby prawne do lokowania pieniędzy na depozycie prowadzonym przez BGK. Według szacunków Ministerstwa Finansów w bankach komercyjnych konsolidowane instytucje samorządowe miały na koniec 2012 r. ok. 2,8 mld zł na lokatach. Samorządy, które zechcą wykorzystać wolne środki swoich instytucji, będą musiały założyć dodatkowe rachunki w Banku Gospodarstwa Krajowego – po to, by łatwiej dokonywać przyjęć i zwrotów depozytów. Warto jednak przy tym zaznaczyć, że samorządy same nie będą objęte obowiązkiem konsolidacji – będą mogły prowadzić obsługę bankową swoich finansów w dowolnym banku, tak jak ma to miejsce dotychczas (oczywiście przy zachowaniu przepisów ustawy o zamówieniach publicznych). Projekt wymienia dodatkowo m.in. państwowe instytucje kulturalne, uczelnie publiczne czy PAN. Konsolidacji będą podlegały także depozyty sądowe (2,6 mld PLN na koniec 2012 r.), które sądy przyjmują od stron postępowań z tytułu wpłacanego tzw. wadium. Pierwotny termin wejścia w życie (lipiec 2014 r.) w ocenie PBC jest mało realnym, nie mniej jednak w samym roku 2014 do nowelizacji ustawy i przeniesienia środków na pewno dojdzie. Skutki tzw. drugiej konsolidacji finansów publicznych dotkną przede wszystkim banki spółdzielcze oraz wybrane duże banki komercyjne. Blisko 22% (ilościowo) wszystkich rachunków JST jest obsługiwanych przez 9 dużych banków – PKO BP, Pekao, ING Bank Śląski, BZ WBK, BGŻ, Millennium, BOŚ, Getin Noble Bank, Bank Pocztowy. Wartym odnotowania jest, że jest kilka banków spółdzielczych, które mają całkiem sporo JST w obsłudze (m.in. Krakowski BS, Podkarpacki BS czy Bank Spółdzielczy Rzemiosła w Krakowie).
Skutki nowej regulacji najbardziej odczują banki spółdzielcze. Z uwagi na rozwinięte „relacje” z sektorem samorządowym, banki spółdzielcze były instytucjami pierwszego wyboru do bieżącej obsługi bankowej budżetów, lokowania nadwyżek w przypadku JST oraz podmiotów powiązanych kapitałowo i/lub organizacyjnie z JST. Odpływ środków spowoduje, że banki spółdzielcze będą miały jeszcze większy problem ze spełnieniem wymogów Bazylei III/CRD IV w zakresie miar płynności LCR i NSFR1. Projektowana regulacja będzie też miała wpływ na duże grupy bankowe, które przez lata rozwijały ofertę produktową (ponosząc przy tym znaczące koszty), aby móc spełnić oczekiwania/potrzeby instytucji samorządowych i rządowych. Do grona tych banków zaliczyć należy PKO BP (wraz z przejętą Nordeą), Pekao, ING Bank Śląski, mBank, Citi Handlowy, Getin Noble Bank oraz BOŚ. Dodatkowo w przypadku odpływu środków z tytułu tzw. depozytów sądowych najbardziej poszkodowanym będą mBank, Citi Handlowy oraz Getin Noble Bank. mBank i Citi Handlowy były dotychczas najbardziej aktywnymi bankami komercyjnymi w tym segmencie klientów. W 2013 r. do obsługi sądów włączył się Getin Bank2. Natomiast w przypadku samorządowych osób prawnych (projekt nie stwierdza tego wprost, ale samorządowe osoby prawne, o których mowa, to głównie wojewódzkie fundusze ochrony środowiska) najbardziej poszkodowanym będzie BOŚ.
Banki z jednej strony pozostaną z okrojoną stroną pasywną możliwą do pozyskania (należy zaznaczyć, że pozostaną najmniej stabilne środki i osady na rachunkach), z drugiej zaś z coraz większymi potrzebami finansowymi (kredytowymi) zarówno samych JST, jak i podmiotów powiązanych3. Najbliższy czas pokaże, czy omówione i inne zmiany legislacyjne zmienią podejście banków do klientów z sektora rządowego i samorządowego. Niezależnie od zaprezentowanych powyżej problemów i projektowanych rozwiązań regulacyjnych, w ocenie PBC banki powinny mieć przygotowane plany awaryjne na jedno wydarzenie – wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności zmian w OFE z Konstytucją RP, bowiem jest wysoce niepewne jak zachowają się sędziowie Trybunału. Przeprowadzenie stress testów możliwych „turbulencji” w finansach publicznych (obniżenie ratingu państwa, wzrost kosztu obsługi zadłużenia SP, zahamowanie wzrostu gospodarczego) oraz zachować konsumenckich (odpływ środków z banków w obliczu krachu w gospodarce, zwiększenia niespłacanych kredytów/pożyczek w portfelach banków) nie jest w naszej ocenie political/financial fiction, lecz jednym z tych elementów, które powinny być brane pod uwagę w nowym 2014 roku, a plany awaryjne powinny być opracowane, nawet jeśli nie miałyby być nigdy wykorzystane.
Professional Benchmark Consulting
