Po publikacji, która przybliżyła Czytelnikom tematykę podstawowych założeń spółki komandytowo-akcyjnej, nadszedł czas na bliższe przyjrzenie się osobie komplementariusza. W niniejszym opracowaniu zajmę się opisaniem czystego komplementariusza i jego statusu w spółce komandytowo-akcyjnej.
1. Ogólne uwagi na temat czystego komplementariusza w spółce komandytowo akcyjnej
1.1. Pojęcie
Zgodnie z definicją spółki komandytowo-akcyjnej, uregulowanej w art. 125 Kodeksu spółek handlowych, komplementariusz jest wspólnikiem spółki komandytowo-akcyjnej, który ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia. Zgodnie z dyspozycją art. 126 § 1 pkt 1 Ksh, w sprawach nieuregulowanych w przepisach o spółce komandytowo-akcyjnej, a dotyczących statusu komplemenatrsiusza, stosuje się przepisy o spółce jawnej. Wobec powyższego możemy stwierdzić, że komplementariusz ponosi odpowiedzialność bez ograniczenia, całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31 Ksh.
Ponadto komplementariusz ma prawo prowadzenia spraw spółki zgodnie z art. 140 Ksh i prawo jej reprezentowania, według treści art. 137 § 1 Ksh, jeśli nie został jej pozbawiony na podstawie statutu, bądź z mocy prawomocnego orzeczenia.
Wobec regulacji art. 132 Ksh, komplementariusz może wnieść wkład zarówno na fundusze rezerwowe, zapasowe, jak i na kapitał zakładowy. W takim przypadku komplementariusz staje się wspólnikiem o podwójnym statusie: komplementariusza i akcjonariusza. Uwaga ta jest o tyle istotna, iż w dalszym wywodzie chciałabym przedstawić definicję czystego komplementariusza.
W przestudiowanej przeze mnie na potrzeby tego opracowania literaturze nie spotkałam się z pojęciem „czystego” komplementariusza. Doktryna posługuje się pojęciem komplementariusza-akcjonariusza, natomiast pojęcie „czysty” komplementariusz nie zostało wprost zdefiniowane.
Opierając się jednak na zasadzie wykluczeń pewnych cech komplementariusza-akcjonariusza, można stwierdzić, że czysty komplementariusz jest to wspólnik, który przede wszystkim nie wniósł wkładów na fundusz rezerwowy, zapasowy, jak również na kapitał zakładowy. Podkreślić należy, że następstwem wniesienia wkładów na kapitał zakładowy jest objęcie akcji spółki komandytowo-akcyjnej. Jest to nabycie pierwotne. Jeśli jednak komplemenatriusz nabędzie akcje należące do akcjonariusza, to nabywa je w obrocie wtórnym. Ponadto w statusie czystego komplementariusza nie zachodzą wówczas jakieś istotne zmiany.
W efekcie można zauważyć, że czysty komplementariusz posiada cechy typowe dla wspólnika spółki jawnej, oczywiście nie jest pozbawiony prawa do reprezentowania oraz prawa do prowadzenia spraw spółki, przy czym nie wniósł wkładu na fundusz zapasowy, rezerwowy i kapitał zakładowy.
Jak słusznie zauważył A. Szumański, komplementariusz jest inwestorem aktywnym spółki komandytowo-akcyjnej. Jest on w spółce komandytowo-akcyjnej wspólnikiem, który swoją osobą powinien przede wszystkim gwarantować inwestorom pasywnym (akcjonariuszom) profesjonalne i stabilne zarządzanie spółką, umożliwiające sukces finansowy.
1.2. Różnice między czystym komplementariuszem a komplementariuszem-akcjonariuszem
Komplemenatriusz-akcjonariusz to wspólnik spółki komandytowo-akcyjnej o podwójnym statusie. Posiada takie same prawa jak czysty komplementariusz, w szczególności z uwagi na art. 132 § 2 Ksh. Pomimo wniesienia przez niego wkładu na kapitał zakładowy, jego nieograniczona odpowiedzialność nie zostaje wyłączona. Wprost przeciwnie – uzyskuje on dodatkowe obowiązki związane ze statusem akcjonariusza w spółce komandytowo-akcyjnej, poza pewnymi wyjątkami, które zostały uregulowane w przepisie art. 145 § 5 Ksh. Komplementariusz będący akcjonariuszem nie może wykonywać prawa głosu z akcji przy powoływaniu i odwoływaniu rady nadzorczej. Nie może on być również pełnomocnikiem pozostałych akcjonariuszy na walnym zgromadzeniu przy podejmowaniu takich uchwał. Zasada ta nie dotyczy jednak sytuacji, gdy komplementariusz jest pozbawiony prawa reprezentowania spółki lub prowadzenia jej spraw.
Pamiętać należy, że nie jest to jedyna sytuacja, kiedy wspólnik może uzyskać podwójny status w spółce komandytowo-akcyjnej, tj. status komplementariusza-akcjonariusza. Zgodnie z treścią art. 136 § 1 Ksh, jeśli statut spółki dopuszcza przyjęcie do spółki nowego komplementariusza, dotychczasowy akcjonariusz może uzyskać status komplementariusza. Oczywiście jest to sytuacja, kiedy akcjonariusz stając się komplementariuszem, nie musi przestać być akcjonariuszem. Taka sytuacja ma miejsce wtedy, gdy – według twierdzeń A. Kidyby – dotychczasowy akcjonariusz wniesie wkłady na fundusze inne niż kapitał zakładowy, zgodnie z wymogiem art. 132 Ksh. Zmieni się oczywiście również sposób ponoszenia odpowiedzialności, gdyż jako komplementariusz-akcjonariusz, będzie on ponosił również odpowiedzialność osobistą za zobowiązania spółki.
Nasuwa się więc podstawowy wniosek, że wraz z uzyskaniem podwójnego statusu przez wspólnika, tj. komplementariusza-akcjonariusza, zwiększa się zakres jego praw i obowiązków. Taki wspólnik posiada kompetencje zarówno jednego, jak i drugiego, wspólnika i – co najważniejsze dla wierzycieli – chociaż jest akcjonariuszem, jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki nie zostaje ograniczona.
2. Uzyskanie statusu komplementariusza przez różne podmioty prawa
Podmiotami prawa są osoby fizyczne i osoby prawne. Podstawową właściwością zarówno osoby fizycznej, jak i osoby prawnej, jest zdolność prawna. Stanowi ona kwalifikację normatywną tych osób. Do uczestnictwa w obrocie dopuszczone są również jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym przepisy szczególne przyznają zdolność prawną (na przykład art. 8 Ksh).
Zgodnie z art. 8 Kodeksu cywilnego zdolność prawną ma każda osoba fizyczna od chwili urodzenia aż do chwili śmierci. Zdolność prawna osób fizycznych oznacza, że każda osoba fizyczna może stać się podmiotem praw i obowiązków dostępnych dla osób fizycznych.
Zgodnie z art. 33 Kc, osobą prawną jest Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Tak jest w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej. Zgodnie z art. 12 Ksh, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji albo spółka akcyjna w organizacji – z chwilą wpisu do rejestru uzyskuje osobowość prawną. Na tej podstawie może ona we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwana. Natomiast przepis art. 8 Ksh przyznaje osobowość prawną spółką osobowym.
W kolejnych akapitach postaram się przedstawić sytuacje, w których różne podmioty prawa mogą występować w roli komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej. Dodam tylko, że o ile sytuacje dotyczące osób fizycznych i prawnych nie budzą większych wątpliwości, o tyle sytuacja, kiedy komplementariuszem jest spółka osobowa, jest chyba najbardziej kontrowersyjna.
2.1. Osoba prawna komplementariuszem
Według A. Kidyby, spółka komandytowo-akcyjna z udziałem spółki handlowej jako komplementariusza jest szczególną formą tej spółki. Nazywa ją atypową formą. W literaturze przedmiotu, najczęściej pojawiającą się formą spółki komandytowo-akcyjnej z udziałem osoby prawnej jako komplementariusza, jest konstrukcja polegająca na obecności w charakterze komplementariusza spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. A. Szumański uznaje tę formę spółki kapitałowej za najbardziej odpowiednią do uzyskania statusu komplementariusza – z uwagi na małą liczbę wspólników, pomiędzy którymi wytwarza się więź osobowa. Natomiast A. Kidyba widzi jeszcze inne pozytywne aspekty takiej konstrukcji, a mianowicie:
- ograniczenie odpowiedzialności wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do wniesionego do spółki wkładu;
- powstała spółka komandytowo-akcyjna z udziałem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako komplementariuszem jest spółką osobową, co pozwala na stosowanie do niej odmiennych reguł odpowiedzialności niż te, które mają zastosowanie do spółek handlowych.
Podstawowe korzyści wynikające z prowadzenia działalności w formie spółki komandytowo-akcyjnej z udziałem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynikają ze zmniejszenia obciążeń podatkowych oraz ograniczenia osobistej odpowiedzialności wspólników – osób fizycznych.
W przypadku tworzenia spółki komandytowo-akcyjnej z udziałem w charakterze komplementariusza spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, należy pamiętać, że stronami umowy są: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – komplemenatriusz oraz akcjonariusze. Pierwszym etapem jest powołanie do życia spółki z ograniczona odpowiedzialnością, która następnie jako komplementariusz zawiąże umowę spółki komandytowo-akcyjnej ze swoimi wspólnikami. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Kolejnym problemem pojawiającym się przy omawianej konstrukcji jest zasada reprezentacji i prowadzenia spraw spółki komandytowo-akcyjnej. W przypadku występowania osoby prawnej (sp. z o.o.) w charakterze komplementariusza, wyjaśnienia wymaga pytanie, w czyim imieniu działają osoby występujące „za” lub „w imieniu” osoby prawnej. Odpowiedź znajdziemy w twierdzeniu zaprezentowanym przez A. Kidybę, zgodnie z którym organ działając za osobę prawnę – działa w imieniu spółki komandytowo-akcyjnej. W ten sposób osoba prawna staje się przedstawicielem ustawowym spółki komandytowo-akcyjnej, ale realizacja praw i obowiązków odbywa się przez reprezentanta. Oznacza to, że nie ma konieczności przeniesienia praw i zwolnienia się od obowiązków przez osoby fizyczne – organ spółki z ograniczoną odpowiedzialnością działający jako komplementariusz.
Konkludując, spółka komandytowo-akcyjna z udziałem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością stanowi na gruncie Kodeksu spółek handlowych dogodną formę prowadzenia działalności gospodarczej. Pozwala ona na ograniczenie ryzyka gospodarczego danego przedsięwzięcia poprzez ograniczenie osobistej odpowiedzialności wspólników – osób fizycznych, nie pozbawiając jednocześnie omawianej formy spółki komandytowo-akcyjnej jej charakteru osobowego i wynikających stąd zalet – przede wszystkim mniejszych niż w przypadku spółek kapitałowych obciążeń podatkowych.
Ponadto, jeśli chodzi o firmę spółki komandytowo-akcyjnej, jeśli jej komplementariuszem jest osoba prawna, powinna ona (zgodnie z art. 127 § 3 Ksh) zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandytowo-akcyjna”.
Według A. Szumańskiego, z zakresu tego należy wykluczyć z pewnością spółki akcyjne, bowiem doszłoby do niekorzystnego z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego zjawiska „dublowania” akcji spółki, tj. akcji emitowanych przez komplemenatriusza spółki komandytowo-akcyjnej (spółkę akcyjną) oraz akcji emitowanych przez spółkę komandytowo-akcyjną.
2.2. Osoba fizyczna komplemenatriuszem
W praktyce, najczęściej spotykaną formą spółki komandytowo-akcyjnej jest spółka, której komplementariusz jest osobą fizyczną. To jest najbardziej zgodne z jej naturą gospodarczą i prawną. Jeśli chodzi o strukturę firmy spółki, to powinna ona (zgodnie z art. 127 § 1 Ksh) zawierać nazwiska jednego bądź kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna”. Chodzi o podanie informacji na temaz tego kto ponosi nieograniczoną odpowiedzialność w tej spółce.
2.3. Spółka osobowa komplementariuszem
O ile wcześniejsze konstrukcje nie budziły większych wątpliwości, o tyle konstrukcja gdzie komplementariuszem jest spółka osobowa budzi szerokie kontrowersje w doktrynie. Dwaj czołowi znawcy prawa spółek handlowych, A. Szumański i A. Kidyba, mają bardzo odmienne zdania w tej kwestii. Z uwagi na rozbieżność ich stanowisk w kwestii czy spółka osobowa może być komplementariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej, przedstawię kolejno ich stanowiska.
Zdaniem A. Szumańskiego, niedopuszczalne jest uzyskanie statusu komplementariusza przez spółkę osobową, która nie posiada osobowości prawnej. Daje się tu jednak zauważyć pewna sprzeczność, gdyż w następnym zdaniu A. Szumański powołuje się na osobowość prawną w rozumieniu przepisu art. 8 Ksh, a zgodnie z tym przepisem spółki osobowe mają osobowość prawną. Jednakże uzasadnieniem powyższej tezy jest stwierdzenie, iż przepisy o firmie (art. 127 § 1 i § 4 Ksh) jasno przewidują status komplementariusza tylko dla osób fizycznych i prawnych, wykluczając jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Z kolei A. Kidyba podszedł do tego problemu zupełnie inaczej – uznając, iż spółka osobowa może zostać komplementariuszem w spółce komandytowo-akcyjnej. Uzasadnia przy tym swoje stanowisko właśnie kwestią posiadania przez spółkę osobową zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych, zdolności sądowej oraz tym, że działa ona pod własną firmą.
(…)
Małgorzata Sędzicka
(Pełna wersja artykułu w nr 2/2008 „Przeglądu Corporate Governance”)
